biologia definicje 11

kosmówka

najbardziej na zewnatrz położona błona płodowa otaczajaca zarodek gadów, ptaków i ssaków; u ssaków współtworzy łożysko.

kostna tkanka, kość

główna tkanka szkieletowa kręgowców, rodzaj tkanki łacznej.

kotransport

aktywny transport substancji ze środowiska o niskim stężeniu do środowiska o wysokim stężeniu sprzężony z transportem innej substancji zgodnym z gradientem jej stężenia.

kotylozaury

najstarsze gady (kambr i perm)

kowalencyjne wiazanie

wiazanie chemiczne, w którym zwiazane atomy dziela się elektronami tworzacymi parę; może być pojedyncze, podwójne lub potrójne (z jedna, dwiema lub trzema parami wspólnych elektronów.

kowalencyjny zwiazek

zwiazek chemiczny, w którym atomy sa połaczone wiazaniami kowalencyjnymi.

krajobraz

duży obszar làdu obejmujacy różne ekosystemy wzajemnie na siebie oddziałowujace.

krasnorosty

grupa glonów, zawierajacych takie barwniki, jak chlorofil alfa, karotenoidy, fikocyjanina, fikoerytryna.

kreatyny fosforan

wysokoenergetyczny zwiazek w komórkach mięśniowych.

kretynizm

wrodzona choroba spowodowana niedoczynnościa tarczycy w rozwoju płodowym i wczesnym dzieciństwie; nieleczona prowadzi do upośledzenia fizycznego i umysłowego.

krew

płynna tkanka łaczna transportujaca w organizmach wielu zwierzat substancje odżywcze i inne.

krewniacze kojarzenie, k. wsobne, inbred

kojarzenie podobnych genetycznie osobników prowadzace do zwiększania częstości homozygot w każdym kolejnym pokoleniu.

kręgowce

podtyp strunowców majacych kostny kręgosłup; obejmuje ryby, płazy, gady, ptaki i ssaki.

krętek

długa, giętka, spiralnie skręcona bakteria

kromaniończyk, człowiek z Cro-Magnon

prehistoryczny człowiek (homo sapiens) o cechach człowieka współczesnego, żyjacy w Europie ok. 30 000 lat temu.

królestwo

takson wysokiej rangi obejmujacy spokrewnione typy. Wielu biologów dzieli obecnie świat żywy na pięć królestw i kilka "supergrup".

krótkie powtórzenia tandemowe

molekularne znaczniki w postaci krótkich powtarzajacych się sekwencji DNA; k.p. t sa wysoce polimorficzne ze względu na różna długość u różnych osobników, a więc szczególnie użyteczne w ich dokładnej identyfikacji.

krtań

narzad znajdujacy się między gardziela a tchawica; zawiera struny głosowe.

krummholz

karłowate, zdeformowane krzewopodobne drzewa rosnace przy górnej granicy lasu. W Europie zwane piętrem kosodrzewiny.

kryptochrom

białkowy barwnik silnie absorbujacy światło niebieskie, uczestniczy w regulacji zegara biologicznego m.in. u roślin, muszki owocowej i myszy.

krzywa dysocjacji oksyhemoglobiny

krzywa przedstawiajaca procentowe wysycenie hemoglobiny tlenem jako funkcje takich zmiennych, jak stężenie tlenu, stężenie dwutlenku węgla lub pH.

krzyżowanie, hybrydyzacja

(1) kojarzenie osobników należacych do dwóch różnych taksonów. (2) Kojarzenie rodziców różnych genetycznie. (3) hybrydyzacja

krzyżówka dwugenowa

kojarzenie osobników homozygotycznych (pokolenia P) różniacych się pod względem dwóch loci.

krzyżówka jednogenowa

kojarzenie dwóch osobników różniacych się allelami tego samego locus.

krzyżówka testowa

krzyżowanie osobnika pokolenia F1 lub osobnika o nieznanym genotypie z homozygota recesywna.

kupka, sorus

skupienie zarodni paproci wytwarzajacych zarodniki.

kutykula

bezkomórkowa woskowa warstwa pokrywajaca nadziemne części roślin i chroniaca je przed utrata wody. (2) Oskórek bezkręgowców.

kwas

zwiazek chemiczny będacy dawca (donorem) jonu wodorowego (protonu); k. w połaczeniu z zasadami tworza sole.

kwas moczowy

główny zwiazek azotowy wydalany przez owady, ptaki i gady; trudno rozpuszczalny końcowy produkt metabolizmu białkowego; występuje również u ssaków jako końcowy produkt metabolizmu puryn.

kwaśne opady

opady o kwaśnym odczynie; wskutek wiazania się wydzielanych do atmosfery tlenków azotu i siarki z woda atmosferyczna powstaja kwasy spadajace na ziemię z deszczem.

kwaśny roztwór

roztwór, w którym stężenie jonów wodorowych (H+) przewyższa stężenie jonów hydroksylowych (OH-). Roztwór kwaśny ma pH niższe od 7.

kwiat niezupełny

kwiat niemajacy jednej (lub więcej) z czterech części: działek kielicha, płatków korony, pręcików i (lub) owocolistków.

kwiat zupełny

kwiat złożony z działek kielicha, płatków korony, pręcików i owocolistków.

kwiatostan

skupienie kwiatów na wspólnej szypułce

labiryntodonty, meandrowce

pierwsze czworonogi ladowe.

laktacja

wydzirlanie i uwalnianie mleka przez gruczoły mleczne.

laminy

białka zwiazane z wewnetrzna powierzchnia osłonki jadrowej, pełnia ważne funkcje w jadrze, m.in. stanowia podporę dla osłonki jadrowej.

Langerhansa wysepki

skupiska komórek w miaższu trzustki wydzielajace glukagon i insulinę- hormony regulujace zawartość cukru we krwi.

larwa

niedojrzałe stadium rozwojowe w cyklu życiowym niektórych zwierzat, zwykle niepodobna do osobnika rodzicielskiego.

las deszczowy strefy umiarkowanej

biom lasów szpilkowych w strefie łagodnych zim, gęstych mgieł i znacznych opadów, np. północne wybrzeża Pacyfiku w Ameryce Północnej.

las liściasty strefy umiarkowanej

biom leśny w strefie umiarkowanej, gdzie roczne opady wynosza 75-125 cm.

leptyna, hormon sytości

hormon wytwarzany przez tkankę tłuszczowa, informujacy ośrodki mózgu (głównie podwzgórze) o stanie energetycznym organizmu.

leukocyty, krwinki białe

bezbarwne, zdolne do ruchu pełzakowatego komórki krwi, służace do obrony przed organizmami chorobotwórczymi

leukoplasty

bezbarwne plastydy, np. amyloplasty magazynujace skrobię w korzeniach i bulwach.

lęgniowce

grzybopodobne protisty o ciele zbudowanym z cenocytowen grzybni; rozmnażaja się bezpłciowo przez wytwarzanie ruchliwych pływek (zoospor), a płciowo przez oospory.

ligand

czasteczka, która wiaże sie ze specyficznym miejscem receptora lub z innym białkiem.

ligaza DNA

enzym katalizujacy łaczenie końców 5' i 3' dwóch fragmentów DNA; zasadniczny w replikacji DNA i wykorzystywany do rekombinacji DNA.

lignina

substancja wystepujaca w ścianach komórkowych komórek roślinnych i nadajaca im sztywność i wytrzymałość; występuje głównie w zdrewniałych częściach roślin.

limbiczny układ, u. ràbkowy

układ czynnościowy w mózgu kręgowców. U człowieka kieruje zachowaniami emocjonalnymi, seksualnymi, motywacyjnymi i czynnościami autonomicznymi.

limfa, chłonka

bezbarwny płyn krażacy w naczyniach limfatycznych pochadzacy z osocza krwi; zawiera leukocyty; ostatecznie powraca do krwiobiegu.

limfatyczny układ, u. chłonny

część układu sercowo-naczyniowego, którego naczynia chłona nadmiar płynu tkankowego (limfę) i przekazuja do żył; u.l. chroni organizm przed patogenami.

limfatyczny węzeł, w. chłonny

skupienie tkanki limfatycznej otoczone torebka lacznotkankowa; wytwarza limfocyty i filtruje limfę.

limfocyt B

leukocyt (krwinka biała) odpowiedzialny za odporność typu humoralnego (zależna od przeciwciał). W wyniku aktywacji l. B różnicuja się w komórki plazmatyczne wytwarzajace przeciwciała.

limfocyt NK

duży, ziarnisty limfocyt, uczestniczacy zarówno w nieswoistej, jak i swoistej odpowiedzi immunologicznej; uwalnia cytokiny i enzymy proteolityczne niszczace komórki rakowe oraz zainfekowane wirusem lub innym patogenem.

limfocyt pamięci

limfocyt T lub B umożliwiajacy szybka odpowiedź immunologiczna na powtórny lub kolejny kontakt z danym antygenem. Limfocyty B pamięci stale wytwarzaja przeciwciała po przebyciu infekcji przez organizm.

limfocyt T

leukocyt (krwinka biała) odpowiedzialny za odporność typu komórkowego organizmu. L. T dojrzewaja w grasicy.

limfocyt T supresorowy

limfocyt T hamujacy odpowiedź immunologiczna.

limfocyty

typ leukocytów o bezziarnistej cytoplazmie odpowiedzialnych za reakcje immunologiczne (wytwarzajacych przeciwciała).

limfocyty T cytoksyczne

limfocyty T rozpoznajace i niszczace komórki rakowe i inne komórki patogenne. Tc sa również zwane limfocytami CD8 dodatnimi lub komórkami T zabójcami.

limfocyty T pomocnicze

limfocyty T aktywujace limfocyty B i stymulujace wytwarzanie limfocytów Tc. Limfocyty te sa również zwane limfocytami CD4 dodatnimi.

limnetyczna strefa

strefa otwartych wód jezior i stawów, poza strefa litoralu, przez która przenikaja promienie słoneczne.

linia czysta

linia genetyczna, w której wszystkie osobniki sa homozygotyczne dla prawie wszystkich loci.

linienia hormon

hormon steroidowy stymulujacy wzrost i linienie owadów; zwany także ekdyzonem.

linienie

usunięcie starego pokrycia ciała i zastapienie je nowym, np. zrzucenie oskórka przez stawonogi.

lipaza

enzym rozkładajacy tłuszcze

lipidy

zwiazki organiczne nierozpuszczalne w wodzie, a rozpuszczalne w rozpuszczalnikach niepolarnych (organicznych); sa wysokoenergetycznym materiałem zapasowym i ważnym składnikiem błon biologicznych.

lipoproteina

kompleks białkowo-lipidowy służacy do transportu lipidów we krwi. Lipoproteiny o dużej gęstości (HDL) przenosza cholesterol do watroby; lipoproteiny o małej gęstości (LDL) dostarczaja go do wielu komórek ciała.

listki zarodkowe

trzy warstwy komórek powstajace w zarodkach zwierzat podczas gastrulacji; ektoderma, endoderma i mezoderma.

liścień

liść zarodkowy rośliny; może zawierać substancje odżywcze niezbędne do kiełkowania.

liść zarodnionośny, sporofil

liść na którym występuja zarodnie z zarodnikami.

litoralna strefa, litoral

rejon płytkich wód przybrzeżnych jezior i stawów.

liza

rozpad (komórki lub innej struktury).

lizosomy

organelle komórek eukariotycznych zawierajace liczne enzymy hydrolityczne.

lizozym

enzym występujacy w wielu tkankach, płynach ustrojowych i wydzielinach, np. łzach i ślinie; niszczy ścianę komórkowa wielu bakterii gramdodatnich.

locus

miejsce na chromosomie zajęte przez gen (część czasteczki DNA) determinujacy określona cechę organizmu.

logistyczny wzrost liczebności populacji

wzrost populacji poczatkowo w stałym tempie (tj. wykładniczy), po czym stopniowo malejacy w miare zbliżania się liczebności do pojemności środowiska.

Lophotrochoza

grupa pierwogębnych (Protostomia) obejmujaca płazince, wstężnice, mięczaki, pierścienice i czułkowce (Lophophorata).

luteinzujacy hormon, lutropina

hormon gonadotropowy wydzielany przez przedni płat przysadki mózgowej, stymuluje owulację i rozwój ciałka żółtego w jajniku oraz syntezę testosteronu w jadrach.

łagiewka

struktura w przedsionku ucha wewnętrznego kręgowców, podobnie jak woreczek zawiera receptory zmysłu równowagi.

łagiewka pyłkowa

rurkowaty wyrostek, powstajacy podczas kiełkowania ziarna pyłku roślin nago- i okrytozalażkowych, umożliwiajacy dostanie się gamet męskich (komórek plemnikowych) do zalażka.

łańcuch pokarmowy, ł. troficzny

sekwencja poziomów troficznych, przez które przepływa energia w ekosystemie. Każdy organizm z danego poziomu zjada lub rozkłada organizm z poprzedniego. Pierwszym ogniwem w łańcuchu pokarmowym sa organizmy samożywne, głównie rośliny.

łańcuch transportu elektronów

zespół reakcji chemicznych, w których elektrony przechodza na kolejne przenośniki białkowe, w wyniku czego uwalnia się energia.

łechtaczka

niewielki zdolny do wzwodu narzad w przedniej części sromu samic ssaków, homologiczna z praciem samców.

łożysko

narzad powstajacy podczas ciaży w macicy samic łożyskowców, zbudowany z tkanek matki i płodu; służy do wymiany między płodem a matka.

łupina nasienna

ochronna osłona nasienia.

łuska pàkowa

przekształcony liść, który okrywa i ochrania pak w okresie spoczynku.

łyko, floem

tkanka naczyniowa roślin przewodzaca rozpuszczone cukry i inne zwiazki organiczne.

macica

umięśniony narzad żeńskiego układu rozrodczego, gdzie rozwija się płód.

macierz 1

wnętrze przedziału (kompartmentu) mitochondrium, otoczonego błona mitochondrialna wewnętrzna

macierz 2

żel wydzielany przez komórki tkanki łacznej i otaczajacy je; zawiera sieć włókien białkowych.