Fråga  |
Svar |
Co to jest tytuł i jaką pełni funkcję? börja lära sig
|
|
Słowo lub sformułowanie będące nazwą dzieła, zwykle sygnalizuje temat utworu, wyraża jego ogólny sens lub wskazuje jeden z elementów świata przedstawionego (np. bohaterów).
|
|
|
Podaj funkcję tytułu na konkretnym przykładzie: "Zemsta" i "Balladyna". börja lära sig
|
|
"Zemsta" - tytuł określa temat utworu. "Balladyna" - temat wskazuje głównego bohatera utworu.
|
|
|
Co to jest podtytuł i jaką pełni funkcję? börja lära sig
|
|
Jest to tekst podany tuż po tytule, uzupełnia tytuł o dodatkowe informacje o treści utworu.
|
|
|
Podaj funkcję podtytułu na konkretnym przykładzie: "Reduta Ordona. Opowiadanie adiutanta". börja lära sig
|
|
Podtytuł informuje kim jest narrator opowiadania.
|
|
|
Co to jest motto i jaką pełni funkcję w utworze? börja lära sig
|
|
Jest to cytat (z innego utworu) umieszczony na początku dzieła, pomaga zrozumieć treść utworu, podkreśla jego główną myśl, sygnalizuje przesłanie.
|
|
|
Co to jest dedykacja i jaką pełni funkcję w utworze? börja lära sig
|
|
Jest to krótki, osobisty tekst poprzedzający utwór, informuje komu autor poświęca swoje dzieło.
|
|
|
Podaj funkcję dedykacji na konkretnym przykładzie: "Leonowi Werth, gdy był małym chłopcem" - Mały Książę. börja lära sig
|
|
Pełni funkcję sygnalizacji dla kogo jest poświęcony utwór.
|
|
|
Co to jest puenta i jaką pełni funkcję w utworze? börja lära sig
|
|
Jest to wyraziste, zwykle zaskakujące i dowcipne zakończenie utworu, wyraża główną myśl tekstu.
|
|
|
Podaj funkcję puenty na konkretnym przykładzie: puenta z utworu "Na lipę" J. Kochanowskiego. börja lära sig
|
|
Puenta ta wyraża główną, nieoczekiwaną myśl utworu - lipa okazuje się drzewem cenniejszym niż złota jabłoń.
|
|
|
Co to jest punkt kulminacyjny i jaką pełni funkcję w utworze? börja lära sig
|
|
Jest to moment największego napięcia w utworze, w którym ważą się losy bohaterów, zwykle następuje potem zwrot akcji, a po nim rozwiązanie.
|
|
|
Podaj punkt kulminacyjny w "Latarniku" H. Sienkiewicza. börja lära sig
|
|
Punktem kulminacyjnym jest lektura "Pan Tadeusz", przy której Skawiński zaniedbuje swoje obowiązki.
|
|
|
|
börja lära sig
|
|
Ciąg zapisanych słów tworzących pewną zamkniętą całość wyrażającą określone treści.
|
|
|
|
börja lära sig
|
|
użytkowe (np. instrukcja, reklama), publicystyczne (np. artykuł, wywiad, reportaż), naukowe i popularnonaukowe, literackie.
|
|
|
Ze względu na co można klasyfikować utwory? börja lära sig
|
|
czas powstania (spojrzenie historycznoliterackie), tematykę (spojrzenie tematyczne, problemowe), specyficzne cechy tekstu (np. jego nadawcę, budowę - jest to spojrzenie rodzajowo-gatunkowe)
|
|
|
Jakie są trzy podstawowe rodzaje literackie? börja lära sig
|
|
|
|
|
Co to jest interpretacja? börja lära sig
|
|
Odczytanie dosłownych i ukrytych sensów tekstu.
|
|
|
|
börja lära sig
|
|
To jego treść, elementy składające się na fabułę.
|
|
|
Co to jest problem literacki? börja lära sig
|
|
To zagadnienie, którego dotyczy dany utwór, jego główna myśl.
|
|
|
|
börja lära sig
|
|
Zespół odniesień niezbędnych do zrozumienia jakiegoś dzieła.
|
|
|
|
börja lära sig
|
|
literacki, biograficzny, historyczny, społeczny, historycznoliteracki, filozoficzny, kulturowy
|
|
|
Na czym polega kontekst literacki? börja lära sig
|
|
Dostrzeżenie podobieństwa do innego utworu literackiego.
|
|
|
Na czym polega kontekst biograficzny? börja lära sig
|
|
Dostrzeżenie związku między dziełem a życiem autora.
|
|
|
Na czym polega kontekst historyczny? börja lära sig
|
|
Dostrzeżenie związku dzieła z wydarzeniami historycznymi.
|
|
|
Na czym polega kontekst społeczny? börja lära sig
|
|
Odniesienie do stosunków społecznych i obyczajowości konkretnej epoki.
|
|
|
Na czym polega kontekst historycznoliteracki? börja lära sig
|
|
Odniesienie do historii literatury, prądów literackich itp.
|
|
|
Na czym polega kontekst filozoficzny? börja lära sig
|
|
Dostrzeżenie związku między dziełem a światopoglądem epoki lub poglądami jakiegoś myśliciela.
|
|
|
Na czym polega kontekst kulturowy? börja lära sig
|
|
Przywołanie innych dzieł np. malarskich, muzycznych, filmowych itp.
|
|
|
Jakie są cechy utworów lirycznych? börja lära sig
|
|
1. Wyróżniają się formą graficzną. 2. Są pisane specyficznym językiem artystycznym. 3. Występuje podmiot liryczny, którego myśli, uczucia, wrażenia itp. są zapisane. 4. Występuje liryka pośrednia lub bezpośrednia.
|
|
|
Co to jest podmiot liryczny? börja lära sig
|
|
Podmiot liryczny to osoba mówiąca w wierszu, której myśli, wrażenia, uczucia, przekonania, wyobrażenia są w nim zapisane.
|
|
|
Co to jest liryka bezpośrednia? börja lära sig
|
|
Liryka bezpośrednia to przekazywanie myśli, wrażeń, uczuć itp. wprost od podmiotu lirycznego.
|
|
|
Co to jest liryka pośrednia? börja lära sig
|
|
Liryka pośrednia to przekazywanie uczuć, wrażeń, myśli itp. pośrednio np. poprzez opis krajobrazu (liryka opisowa) albo opis sytuacji, zdarzenia (liryka sytuacyjna).
|
|
|
Jak określić podmiot liryczny? börja lära sig
|
|
Aby określić podmiot liryczny zwróć uwagę na formy czasowników i zaimków (myślę, o mnie - jednostka, walczyliśmy, nas - zbiorowość) oraz pamiętaj, że nie zawsze należy utożsamiać autora z podmiotem lirycznym.
|
|
|
Wymień najważniejsze elementy budowy wiersza. börja lära sig
|
|
1. Podział na wersy i strofy (zwrotki). 2. Rytm. 3. Rymy.
|
|
|
Co to jest rytm w wierszu? börja lära sig
|
|
Rytm to wewnętrzna regularność, powtarzalność pewnych elementów w obrębie utworu (np. liczby sylab w wersach, akcentów, "miejsc przystankowych".
|
|
|
|
börja lära sig
|
|
Wiersz wolny to wiersz o swobodnej budowie, niezgodnej ze schematami (np. w wersach występuje różna liczba sylab, strofy mają różne wielkości).
|
|
|
|
börja lära sig
|
|
Wiersz biały to wiersz pozbawiony rymów.
|
|
|
|
börja lära sig
|
|
Fraszka to krótki utwór wierszowany, często o charakterze żartobliwym bądź satyrycznym. Zazwyczaj zaskakuje puentą. Wyróżniamy fraszki obyczajowe, miłosne, filozoficzne, religijne. Przykładem są fraszki J. K.
|
|
|
|
börja lära sig
|
|
Hymn to utwór liryczny o charakterze pochwalnym i podniosłym nastroju. Układany ku czci bóstwa, Boga, osoby, zdarzeń. Może też sławić wartości, instytucje, miejsca, narody. Przykładem jest "Mazurek Dąbrowskiego" Józefa Wybickiego.
|
|
|
|
börja lära sig
|
|
Pieśń to najstarszy gatunek liryki. Cechują ją rytmiczność, podział na strofy, występowanie refrenu, częste stosowanie powtórzeń. Mogą mieć tematykę religijną, miłosną, biesiadną, filozoficzną. Przykładem są pieśni Jana Kochanowskiego.
|
|
|
|
börja lära sig
|
|
Sonet to utwór poetycki składający się z czternastu wersów, zazwyczaj podzielony na dwie strofy czterowersowe (o charakterze opisowym) i dwie strofy trzywersowe (o charakterze refleksyjnym). Przykładem są "Sonety krymskie" Adama Mickiewicza.
|
|
|
|
börja lära sig
|
|
Tren to wierszowany utwór liryczny, najczęściej poświęcony zmarłej osobie. Wyraża żal z powodu odejścia kogoś; zazwyczaj zawiera pochwałę tej osoby. Przykładem są "Treny" Jana Kochanowskiego.
|
|
|
|
börja lära sig
|
|
Ballada to gatunek epicko-liryczny; wierszowana opowieść o niezwykłych, fantastycznych wydarzeniach. Opowiada o nich narrator obserwator. Ma nastrój tajemniczości i grozy-nieraz żartobliwy. Jej tematy pochodzą z baśni, legend, wierzeń ludowych.
|
|
|
Jak należy interpretować utwór poetycki? börja lära sig
|
|
Interpretacja wiersza polega na zadawaniu sobie pytań i odpowiadaniu na nie: Jakie odczucia budzi w tobie utwór? Które sformułowania (miejsca) szczególnie zwracają uwagę? Jak jest zbudowany utwór? Pod koniec należy napisać wnioski z zadanych pytań.
|
|
|
Co to jest tekst informacyjny? börja lära sig
|
|
Tekst informacyjny przekazuje wiedzę o otaczającym świecie w sposób zwarty, rzeczowy oraz jak najbliższy faktom, zjawiskom, wydarzeniom. Brak jest wypowiedzi nacechowanych emocjonalnie.
|
|
|
Co to jest tekst reklamowy? börja lära sig
|
|
Tekst reklamowy, inaczej reklama, ma na celu zachęcenie do nabycia określonego towaru, skorzystania z usługi lub zachowania się w pożądany sposób. Formy przekazu wykorzystywane w reklamie to m.in. plakaty, banery, ogłoszenia, filmy reklamowe, umieszczanie produktów. Formy jej przekazu zawsze pełnią funkcję perswazyjną, czyli starają się wpłynąć na decyzję odbiorcy. Elementem charakterystycznym jest slogan reklamowy, czyli chwytliwe hasło, które kojarzy się z reklamowaną rzeczą.
|
|
|
Co to jest tekst publicystyczny? börja lära sig
|
|
Tekst publicystyczny to wypowiedź na temat aktualnych zagadnień społecznych. Najczęściej ma zastosowanie w środkach masowego przekazu. Jego podstawowym zadaniem jest trafienie do jak największej liczby odbiorców.
|
|
|
Co to jest tekst naukowy? börja lära sig
|
|
Tekst naukowy to publikacja przekazująca wiedzę. Najczęściej jest to wypowiedź o charakterze rozprawy lub pracy naukowej służąca popularyzacji osiągnięć nauki. Cechy charakterystyczne: obiektywizm i precyzja w przedstawieniu zagadnienia, logiczny układ, występowanie fachowej terminologii, stosowanie wypowiedzeń wielokrotnie złożonych, brak słownictwa nacechowanego emocjonalnie.
|
|
|
Co to jest tekst popularnonaukowy? börja lära sig
|
|
Tekst popularnonaukowy to napisany w przystępny sposób tekst naukowy, przygotowany dla czytelnika niemającego fachowego przygotowania w danej dziedzinie. Celem piśmiennictwa popularnonaukowego jest upowszechnianie wiedzy z różnych dziedzin i przedstawianie najnowszych osiągnięć nauki.
|
|
|
Co to jest tekst literacki? börja lära sig
|
|
Tekst literacki to utwór o charakterze artystycznym pisany prozą lub wierszem. "Literatura piękna" wskazuje na funkcję estetyczną utworów, czyli dostarczanie odbiorcy wrażeń, przeżyć, przemyśleń, przyjemności.
|
|
|
Co to jest rodzaj literacki? börja lära sig
|
|
Rodzaj literacki to zespół cech, które pozwalają zaklasyfikować utwór literacki, biorąc pod uwagę jego formę wypowiedzi i budowę. Wyróżniamy trzy główne rodzaje literackie: lirykę, epikę i dramat.
|
|
|
Co to jest gatunek literacki? börja lära sig
|
|
Gatunek literacki to forma utworu literackiego, charakteryzująca się określoną budową oraz stylistyką.
|
|
|
Podaj 5 gatunków lirycznych i ich przykłady. börja lära sig
|
|
hymn I. Krasicki "Hymn do miłości ojczyzny", pieśń J. Kochanowski "Czego chcesz od nas, Panie", fraszka J. Kochanowski "Na lipę", tren J. Kochanowski "Treny", sonet A. Mickiewicz "Burza"
|
|
|
Wymień 12 gatunków epickich i ich przykłady. börja lära sig
|
|
epos „Iliada” Homera, epopeja „Pan Tadeusz” A. Mickiewicz, powieść „Quo vadis” H. Sienkiewicz, nowela „Latarnik” H. Sienkiewicz, baśń „Złota gęś” J. W. Grimm, bajka Ignacy Krasicki „Lew i zwierzęta”, mit „Dedal i Ikar”, opowiadanie „Opowieść wigilijna” legenda "Legenda o Smoku Wawelskim", przypowieść "O miłosiernym samarytaninie", dziennik Stefan Żeromski "Dziennik", pamiętnik M. Białoszewski "Pamiętnik z powstania warszawskiego"
|
|
|
Podaj dwa gatunki dramatyczne i ich przykłady. börja lära sig
|
|
tragedia J. Słowacki "Balladyna", komedia A. Fredro "Zemsta"
|
|
|
Podaj trzy gatunki mieszane (synkretyczne) i ich przykłady. börja lära sig
|
|
ballada A. Mickiewicz "Świtezianka", satyra I. Krasicki "Żona modna", dramat romantyczny A. Mickiewicz "Dziady" cz. II
|
|
|
|
börja lära sig
|
|
Liryka to jeden z trzech rodzajów literackich. Należą do niej utwory wyrażające uczucia, doznania, refleksje i przeżycia podmiotu lirycznego przekazywane w formie monologu lirycznego.
|
|
|
Co to jest liryka inwokacyjna? börja lära sig
|
|
Jest to rodzaj liryki, w której podmiot liryczny zwraca się do adresata wypowiedzi.
|
|
|
|
börja lära sig
|
|
Wiersz to utwór poetycki mówiący o uczuciach, przeżyciach, doznaniach podmiotu lirycznego. Charakteryzuje się obecnością środków stylistycznych oraz określoną budową.
|
|
|
|
börja lära sig
|
|
wiersz rymowany, wiersz nierymowany (biały), wiersz regularny, wiersz wolny.
|
|
|
Co to jest wiersz regularny? börja lära sig
|
|
Wiersz regularny to wiersz, który jest zgodny ze schematami. Charakteryzuje się uporządkowaną budową, rytmem, obecnością rymów i środków poetyckich.
|
|
|
|
börja lära sig
|
|
Epika to rodzaj literacki, do którego należą utwory najczęściej pisane prozą. Podstawową formą wypowiedzi jest w nich narracja. rzadziej występują utwory wierszowane np. epopeja, bajka
|
|
|
|
börja lära sig
|
|
Narracja to wypowiedź narratora. Może mieć formę opisu lub opowiadania.
|
|
|
Co to jest narracja pierwszoosobowa? börja lära sig
|
|
Narracja pierwszoosobowa może być jednym z bohaterów, który dysponuje wówczas ograniczoną wiedzą o świecie przedstawionym i wypowiada się w pierwszej osobie. Taki rodzaj narracji najczęściej występuje w pamiętniku lub dzienniku.
|
|
|
Co to jest narracja trzecioosobowa? börja lära sig
|
|
Narracja trzecioosobowa to narrator, który stoi poza światem przedstawionym, jest wszechwiedzący, a jego narracja ma formę trzeciej osoby. Wszechwiedza narratora może ujawniać się w tym, że zna on wydarzenia przeszłe lub przyszłe, a także przedstawia myśli i przeżycia bohaterów.
|
|
|
Co to jest świat przedstawiony? börja lära sig
|
|
Świat przedstawiony to świat opisany w dziele literackim. Jego elementami są czas, miejsce, zdarzenia i bohaterowie.
|
|
|
|
börja lära sig
|
|
Akcja utworu to wyraźnie zarysowany ciąg wydarzeń przedstawionych w utworze, które stanowią spójną całość i zmierzają ku pewnemu celowi. W konstrukcji akcji wyodrębniamy jej rozpoczęcie (zawiązanie akcji), rozwinięcie (rozwój akcji) i zakończenie (rozwiązanie akcji). Niekiedy zostaje podkreślony punkt kulminacyjny.
|
|
|
|
börja lära sig
|
|
Czas akcji to czas, w którym rozgrywają się wydarzenia przedstawione w utworze.
|
|
|
Co to jest miejsce akcji? börja lära sig
|
|
Miejsce akcji to miejsce lub miejsca, gdzie rozgrywają się wydarzenia przedstawione w utworze.
|
|
|
|
börja lära sig
|
|
Fabuła to układ wszystkich motywów i wątków przedstawionych w utworze.
|
|
|
Co to jest wątek? Jakie mogą być? börja lära sig
|
|
Wątek to ciąg zdarzeń w obrębie fabuły utworu, które dotyczą jednego bohatera lub grupy postaci. W utworach może wystąpić wątek główny i wątki poboczne. np. wątkiem głównym w "Syzyfowych pracach" S. Żeromskiego jest problem rusyfikacji polskiej młodzieży, a wątkiem pobocznym miłość Borowicz do "Biruty".
|
|
|
|
börja lära sig
|
|
Wydarzenie to pojedyncza sytuacja opisana w utworze.
|
|
|
Kto to jest bohater utworu? börja lära sig
|
|
Bohater utworu to występująca w nim fikcyjna postać. Bohaterem może być postać historyczna (która istniała w rzeczywistości i zostaje umieszczona w świecie przedstawionym utworu) lub fikcyjna (wymyślona przez twórcę dzieła). Postać fikcyjna może być prawdopodobna (mogłyby żyć w realnym świecie) lub fantastyczna.
|
|
|
|
börja lära sig
|
|
1. tytułowy, główny, drugoplanowy, epizodyczny 2. jednostkowy, zbiorowy 3. pozytywny, negatywny 4. statyczny (charakter nie ulega przemianie), dynamiczny (ulega przemianie wewnętrznej pod wpływem zdarzeń)
|
|
|
Co to jest fikcja literacka? börja lära sig
|
|
Fikcja literacka (artystyczna) to świat wymyślony przez autora dzieła. Może on być realistyczny lub fantastyczny.
|
|
|
Co to jest świat realistyczny? börja lära sig
|
|
Świat realistyczny to wydarzenia, miejsca, postacie, które są prawdopodobne i mogą istnieć w rzeczywistości. np. fikcja literacka Henryka Sienkiewicza "W pustyni i w puszczy" mogłaby się wydarzyć naprawdę.
|
|
|
Co to jest świat fantastyczny? börja lära sig
|
|
Świat fantastyczny to wydarzenia, miejsca, postacie, które są nieprawdopodobne i nie mogą istnieć w rzeczywistości. np. "Hobbit, czyli tam i z powrotem" Tolkiena.
|
|
|
|
börja lära sig
|
|
Epos to obszerny, wielowątkowy utwór epicki pisany wierszem, wywodzący się z antyku i nawiązujący tematycznie do wydarzeń historyczno-mitologicznych. Bogowie ingerują w losy bohaterów. "Iliada" i "Odyseja" Homera Akcja rozgrywa się w momencie przełomowym dla przedstawianych wydarzeń. Występuje wszechwiedzący narrator. Utwór zawiera liczne opisy i bogactwo środków stylistycznych.
|
|
|
|
börja lära sig
|
|
Epopeja to wierszowany utwór epicki o wielowątkowej fabule ukazujący życie narodu na tle ważnych wydarzeń historycznych. Występuje bohater zbiorowy i jednostkowy. Adam Mickiewicz "Pan Tadeusz" Epopeja i epos można stosować zamiennie: jedyną różnicą pomiędzy nimi jest to, że w epopei nie występuje ingerencja bogów w losy bohaterów.
|
|
|
|
börja lära sig
|
|
Powieść to dłuższy utwór o różnorodnej tematyce i swobodnej kompozycji, pisany prozą, przedstawiający wielowątkową fabułę, obejmującą dzieje wielu bohaterów.
|
|
|
Podziel powieści ze względu na czas akcji. börja lära sig
|
|
powieść współczesna, powieść historyczna, powieść fantastycznonaukowa
|
|
|
Podziel powieści ze względu na tematykę. (8) börja lära sig
|
|
powieść społeczno-obyczajowa, powieść podróżnicza, powieść fantasy, powieść sensacyjna, powieść detektywistyczna (kryminalna), powieść biograficzna, powieść autobiograficzna, powieść psychologiczna
|
|
|
Co to jest powieść współczesna? börja lära sig
|
|
Autor umieszcza jej akcję w czasach, w których żyje i które zna z własnych obserwacji i doświadczeń. Henryk Sienkiewicz "W pustyni i w puszczy"
|
|
|
Co to jest powieść historyczna? börja lära sig
|
|
Autor opisuje czasy wcześniejsze niż te, w których żyje. Wiedzę czerpie z dokumentów historycznych. Prawda historyczna splata się z fikcją literacką. Bohaterowie znani z historii współistnieją na równi z wymyślonymi przez pisarza. Henryk Sienkiewicz "Quo vadis" Oprócz wydarzeń prawdziwych są również wydarzenia fikcyjne przedstawiane w prawdopodobny sposób.
|
|
|
Co to jest powieść fantastycznonaukowa? börja lära sig
|
|
Autor umieszcza świat przedstawiony w bliżej nieokreślonej przyszłości. Fabuła najczęściej przedstawia zmagania człowieka ze stworzonymi przez niego maszynami lub relacje człowiek-mieszkańcy innych planet. Stanisław Lem "Kongres futurologiczny"
|
|
|
Co to jest powieść społeczno-obyczajowa? börja lära sig
|
|
Przedstawia życie codzienne bohaterów, obraz jakiegoś środowiska społecznego i jego wpływ na bohaterów. Fabuła jest wyraźnie uporządkowana, a narrator zazwyczaj wszechwiedzący. Stefan Żeromski "Syzyfowe prace"
|
|
|
Co to jest powieść podróżnicza? börja lära sig
|
|
Powieść, w której bohaterowie przeżywają różne przygody podczas podróży najczęściej po jakimś egzotycznym miejscu. Henryk Sienkiewicz "W pustyni i w puszczy"
|
|
|
Co to jest powieść fantasy? börja lära sig
|
|
Powieść nawiązująca do mitologii i baśni różnych narodów. Akcja odgrywa się w odległych, bliżej niesprecyzowanych czasach. Fabuła zawiera elementy fantastyczne, które przeplatają się z realistycznymi. J. R. R. Tolkien "Hobbit, czyli tam i z powrotem" Bohaterowie są obdarzeni nadprzyrodzoną mocą i potrafią posługiwać się magicznymi przedmiotami.
|
|
|
Co to jest powieść sensacyjna? börja lära sig
|
|
Powieść, w której są opisane niebezpieczne, ryzykowne wydarzenia, a rozwiązaniem akcji jest wyjaśnienie skomplikowanej zagadki czy tajemnicy. Zbigniew Nienacki "Pan Samochodzik i templariusze"
|
|
|
Co to jest powieść kryminalna? börja lära sig
|
|
Powieść, której główną cechą jest dynamiczna, wyraźnie zarysowana akcja zmierzająca zazwyczaj do ustalenia sprawcy przestępstwa. Agatha Christie "Morderstwo w Orient Expressie"
|
|
|
Co to jest powieść biograficzna? börja lära sig
|
|
Powieść przedstawiająca życie wybitnego człowieka. Zbigniew Sudolski "Mickiewicz"
|
|
|
Co to jest powieść autobiograficzna? börja lära sig
|
|
Odmiana powieści biograficznej, w której autor przedstawia w sposób często sfabularyzowany własne wspomnienia dotyczące czasów, ludzi, z którymi żył. Melchior Wańkowicz "Ziele na kraterze"
|
|
|
Co to jest powieść psychologiczna? börja lära sig
|
|
Powieść, której głównym celem jest przedstawienie życia wewnętrznego postaci, jej przeżyć, motywów postępowania. Éric-Emmanuel Schmitt "Oskar i pani Róża"
|
|
|
|
börja lära sig
|
|
Niewielki utwór epicki o prostej budowie, zwykle jednowątkowej fabule bez wyraźnie zarysowanego punktu kulminacyjnego. Występuje niewielu bohaterów, a pozycja narratora jest wyraźnie podkreślona. Często występuje retrospekcja. Charles Dickens „Opowieść wigilijna”
|
|
|
|
börja lära sig
|
|
Krótki, jednowątkowy utwór narracyjny pisany prozą. Posiada ściśle określoną kompozycję z wyraźnie zarysowaną akcją zmierzającą do punktu kulminacyjnego, a następnie do puenty. Henryk Sienkiewicz "Latarnik" Brak jest długich opisów i charakterystyki bohaterów. Różni się od opowiadania zwartą kompozycją, wyraźnie zaznaczonym punktem kulminacyjnym, z którego często płynie przesłanie utworu.
|
|
|
|
börja lära sig
|
|
Fantastyczna opowieść dotycząca bardzo odległych czasów. Przedstawiają poglądy na pochodzenie bogów i ludzi. Opisują wierzenia starożytnych Greków i Rzymian. mit o Demeter i Korze Wyjaśniają zjawiska w przyrodzie oraz tłumaczą sens zwyczajów i wierzeń w starożytności. Mitologia to zbiór mitów.
|
|
|
|
börja lära sig
|
|
Gatunek epicki zawierający elementy fantastyki, cudowności, magii. Istnieje podział na dobro (zostaje nagrodzone) i zło (zostaje ukarane). Płynie z niej przesłanie, czyli główna myśl, sens utworu. Hans Christian Andersen "Brzydkie kaczątko", bracia Grimm "Królewna Śnieżka", Charles Perrault "Kot w butach" Przesłanie odnosi się często do takich wartości jak dobro, potrzeba pomocy innym czy pracowitość. W baśni występują osoby o nadzwyczajnych umiejętnościach, cudowne wydarzenia, magiczne przedmioty.
|
|
|
|
börja lära sig
|
|
Krótki utwór, przeważnie wierszowany, o charakterze żartobliwym i jednocześnie pouczającym. Bohaterami są zazwyczaj zwierzęta, które uosabiają ludzkie wady i zalety. Z bajki płynie morał, a postacie mają charakter symboliczny oraz alegoryczny. Ignacy Krasicki "Czapla", Adam Mickiewicz "Przyjaciele", Jan Brzechwa "Pająk i muchy"
|
|
|
|
börja lära sig
|
|
Morał to wniosek, nauka, pouczenie wynikające z jakiejś sytuacji.
|
|
|
|
börja lära sig
|
|
Stosowany w sztuce motyw zastępujący jakieś pojęcie, przedmiot, zjawisko który wywołuje określone skojarzenia i reakcje. Symbolem może być postać (np. Herakles jest symbolem męstwa i siły), zwierzę (pies symbolizuje wierność), przedmiot (jajko symbol życia i płodności) lub inne motywy (ogród symbol natury, przyrody oraz raju, szczęścia, piękna.
|
|
|
|
börja lära sig
|
|
Motyw w literaturze i sztuce, która poza znaczeniem dosłownym ma sens ukryty (alegoryczny). W bajkach wielu zwierzętom są przypisane określone cechy, np. lew jest alegorią władzy. W przeciwieństwie do symbolu, sens alegorii jest jednoznaczny, a jej odczytywanie jest związane z tradycją.
|
|
|
|
börja lära sig
|
|
Opowieść ludowa związana z historycznymi postaciami, zdarzeniami i miejscami. Elementy fantastyki i niezwykłości przeplatają się z wydarzeniami realistycznymi lub historycznymi. "Smok Wawelski", "Wars i Sawa", "Lech, Czech i Rus", "Piast Kołodziej" Najczęściej wyjaśnia powstanie państw, miast, rzek, jezior i zjawisk przyrody. Mogą być w nich opisane żywoty świętych, męczenników oraz bohaterów narodowych.
|
|
|
Co to jest przypowieść (parabola)? börja lära sig
|
|
Krótki utwór epicki o prostej fabule służący zilustrowaniu pewnych prawd. Ma znaczenie dosłowne i metaforyczne. Często posługuje się alegorią w przedstawieniu prawd wiary. Źródłem przypowieści jest biblia. "O siewcy", "O talentach", "O pannach mądrych i głupich", "O miłosiernym Samarytaninie", "O synu marnotrawnym"
|
|
|
|
börja lära sig
|
|
Utwór w postaci relacji ze zdarzeń prowadzonych na bieżąco. Występuje narracja pierwszoosobowa dotycząca zdarzeń, przeżyć osobistych, poglądów narratora. Stefan Żeromski "Dziennik"
|
|
|
|
börja lära sig
|
|
Dłuższa wypowiedź o charakterze osobistym. Opisywane przez autora zdarzenia często przedstawiane są z pewnego dystansu czasowego, a ich układ zależy od subiektywnego wyboru autora. Miron Białoszewski "Pamiętnik z powstania warszawskiego"
|
|
|
|
börja lära sig
|
|
Rodzaj literacki obejmujący utwory pisane z myślą o wystawieniu na scenie. Utwór jest podzielony na akty i sceny. Główne gatunki to komedia i tragedia.
|
|
|
|
börja lära sig
|
|
Gatunek dramatu, w którym występują zabawne postacie i sytuacje, a akcja - nieskomplikowana i nasycona komizmem - kończy się szczęśliwie. Aleksander Fredro "Zemsta"
|
|
|
|
börja lära sig
|
|
Cecha zjawisk przedstawionych w utworze budzącym w odbiorcy wesołość i śmiech. Ma charakter dydaktyczny i wykorzystywany jest do krytyki zjawisk i zachowań ludzi. Wyróżnia się komizm sytuacyjny (sytuacji), postaci (charakterologiczny), słowny (językowy)
|
|
|
Na czym polega komizm sytuacyjny? börja lära sig
|
|
Spiętrzenie niesamowitych zbiegów okoliczności, zaskakujących zdarzeń, zbudowaniu zabawnych sytuacji.
|
|
|
Na czym polega komizm postaci (charakterologiczny)? börja lära sig
|
|
Stworzenie typów bohaterów i uwypuklenie ich cech wyglądu i zachowań, które, przedstawione w sposób przerysowany, bawią odbiorcę.
|
|
|
Na czym polega komizm słowny (językowy)? börja lära sig
|
|
Zabawne dialogi bohaterów, żartobliwe powiedzonka, zestawienia słów, które wywołują wesołość.
|
|
|
|
börja lära sig
|
|
Gatunek dramatu, którego treść dotyczy poważnego tematu, a rozwój akcji oparty jest na istnieniu sprzecznych racji, spośród których nie można dokonać jednego słusznego wyboru. Zmagania bohatera prowadzą do klęski (często do śmierci). Juliusz Słowacki "Balladyna", William Szekspir "Romeo i Julia" Istotnym elementem w konflikcie jest ingerencja sił wyższych (bogów, losu, praw natury).
|
|
|
|
börja lära sig
|
|
Konflikt równorzędnych wartości moralnych, wśród których nie ma możliwości wyboru - każda decyzja prowadzi do klęski. Bohaterem jest zwykle jednostka działająca świadomie w imię wielkiego i szlachetnego celu. Ponosi klęskę, ponieważ zmaga się z siłami wyższymi (bogowie, władcy, siły natury, fatum, racje moralne).
|
|
|
Z czego składa się akcja dramatu? börja lära sig
|
|
Akcja dramatu tworzona jest poprzez dialogi i monologi bohaterów (tekst główny). Uzupełnieniem są didaskalia (tekst poboczny).
|
|
|
|
börja lära sig
|
|
Część utworu dramatycznego, wydzielona ze względu na zamknięty odcinek akcji. Zwykle kończy się zdarzeniem istotnym dla dalszego jej przebiegu.
|
|
|
|
börja lära sig
|
|
Część aktu, wyodrębniona ze względu na liczbę biorących w niej udział postaci. Pojawienie się lub odejście postaci jest granicą między scenami.
|
|
|
Co to jest tekst poboczny (didaskalia)? börja lära sig
|
|
Komentarze i wskazówki autora dotyczące czasu i miejsca akcji, gry aktorów, kostiumów, rekwizytów, dekoracji.
|
|
|
|
börja lära sig
|
|
Rozmowa dwóch lub więcej osób.
|
|
|
|
börja lära sig
|
|
Wypowiedzi bohaterów w utworze dramatycznym.
|
|
|
|
börja lära sig
|
|
Dłuższa wypowiedź jednej osoby, stanowiąca całość znaczeniową.
|
|
|
Co to jest gatunek synkretyczny (mieszany)? börja lära sig
|
|
Utwór literacki łączący w sobie cechy różnych rodzajów literackich.
|
|
|
|
börja lära sig
|
|
Gatunek mieszany - literacki lub publicystyczny. Ośmiesza i piętnuje ludzkie wady i zachowania. Krytykuje stosunki społeczne, obyczaje, politykę. Często występuje sarkazm, szyderstwo, ironia, parodia, karykatura. Ignacy Krasicki "Żona modna" Ukazuje rzeczywistość w komiczny przerysowany sposób. Ma charakter dydaktyczny skłaniający odbiorcę do refleksji i zmian w postępowaniu.
|
|
|
Co to jest dramat romantyczny? börja lära sig
|
|
Gatunek dramatu z okresu romantyzmu charakteryzujący się luźną budową. Zaburzona jest zasada trzech jedności: akcja rozgrywa się w różnych miejscach i brak jest ograniczenia czasowego. Adam Mickiewicz "Dziady" cz. II Łączone są elementy liryki (długie monologi, środki poetyckie) z narracją epicką. Świat realny miesza się z fantastycznym, tragizm miesza się z komizmem, a patos z groteską. Często występują elementy ludowe oraz nawiązania do Biblii, historii, mitologii.
|
|
|
|
börja lära sig
|
|
Historyjka obrazkowa z tekstem ograniczonym do wypowiedzi bohaterów, umieszczonym w tzw. dymkach.
|
|
|
|
börja lära sig
|
|
Jednakowe lub podobne brzmienie zakończeń co najmniej dwóch wyrazów; występuje na końcu wersów.
|
|
|
|
börja lära sig
|
|
Rym oparty na zgodności brzmienia wyrazów jednosylabowych. Np. wieś - nieś. Akcent pada wówczas na cały wyraz
|
|
|
|
börja lära sig
|
|
Rym oparty na zgodności brzmienia wyrazów wielosylabowych, w których rymuje się półtorej sylaby od końca wyrazu. Np. kopia - utopia. Akcent pada wówczas na przedostatnią sylabę.
|
|
|
|
börja lära sig
|
|
Rymy znajdujące się w wersach sąsiadujących ze sobą (aabb) np. płaczę - zobaczę OGLĄDAM - ŻĄDAM
|
|
|
Co to są rymy krzyżowe (przeplatane)? börja lära sig
|
|
Rymy rozmieszczone w co drugim wersie (abab). np. zdrojów PIŁO powojów BYŁO
|
|
|
|
börja lära sig
|
|
Układ rymów w zwrotce czterowersowej, w której rymuje się wers pierwszy z czwartym, a drugi z trzecim (abba). np. tułaczem MAMY WOŁAMY płaczem
|
|
|
Co to jest epitet i jakie pełni funkcje? börja lära sig
|
|
Wyraz określający rzeczownik. Jest on najczęściej przymiotnikiem (np. daleka droga), rzadziej rzeczownikiem (np. kolory lata). Mogą być one dosłowne (kamienny most) lub niedosłowne (sufit gwiazd). dobre jabłko, zły pies Funkcje: wskazują na cechy postaci, przedmiotu, zjawiska, podkreślają plastyczność obrazu, oddziałują na wyobraźnię, wpływają na nastrój w utworze.
|
|
|
Co to jest porównanie i jakie pełni funkcje? börja lära sig
|
|
Zestawienie podobnych cech osoby, przedmiotu lub zjawiska. Elementem łączącym dwa słowa porównania są m.in. słowa: jak, jako, jak gdyby itp. Snuć miłość, jak jedwabnik nić wnętrzem swym snuje. Funkcje: wskazują podobieństwa między porównanymi obiektami, wpływają na obrazowość opisu, zaskakują nieoczekiwanymi podobieństwami, ułatwiają zrozumienie trudnych zjawisk, oddziałują na wyobraźnię odbiorcy.
|
|
|
Co to jest porównanie homeryckie? börja lära sig
|
|
Porównanie, którego jeden człon jest rozbudowanym opisem ludzkich czynów zestawionych z zachowaniem zwierząt lub ze zjawiskami przyrody.
|
|
|
Co to jest przenośnia (metafora) i jakie pełni funkcje? börja lära sig
|
|
Wyrażenie lub zwrot, w którym połączone wyrazy występują w nowym znaczeniu, niewynikającym ze znaczenia dosłownego tworzących je wyrazów. Niech snu anioł modrymi skrzydły cię otoczy. Funkcje: zaskakują, oczarowują, skłaniają do refleksji czytelnika, wskazują na niezwykłość zjawiska, odkrywają różne znaczenia, oddziałują na wyobraźnię.
|
|
|
Co to jest ożywienie (animizacja)? börja lära sig
|
|
Rodzaj przenośni polegający na nadaniu przedmiotom, zjawiskom przyrody i pojęciom cech istot żywych. np. wycie wiatru, płyną słowa
|
|
|
Co to jest uosobienie (personifikacja)? börja lära sig
|
|
Rodzaj przenośni polegający na przypisaniu cech ludzkich przedmiotom, zwierzętom, zjawiskom i pojęciom. np. gwiazdy mi mówią, wiatr tańczył, niebo płacze, słońce wstaje
|
|
|
Co to jest wyraz dźwiękonaśladowczy (onomatopeja) i jakie pełni funkcje? börja lära sig
|
|
Środek poetycki polegający na stosowaniu wyrazu lub ciągu wyrazów, które naśladują dźwięki. Może też to być nagromadzenie i zastosowanie odpowiedniego układu głosek oraz układ rytmiczny tekstu. stukać, trzaskać, syk, świergot, pac, bum, hau, sypie, skacze, odgłosy deszczu Funkcje: oddanie dźwięków towarzyszących danej sytuacji, wpływają na kojarzenie brzmień z określonymi treściami, tworzą nastrój w utworze, wywołują różne stany emocjonalne.
|
|
|
Co to jest apostrofa i jakie pełni funkcje? börja lära sig
|
|
Bezpośredni, uroczysty zwrot do adresata, najczęściej utrzymany w tonie podniosłym. Funkcje: wywołuje określone wrażenie, wprowadza odpowiedni nastrój, personifikuje przedmioty i zjawiska, do których się zwraca.
|
|
|
|
börja lära sig
|
|
Rozwinięta apostrofa umieszczona na początku utworu. Zawarta jest w niej uroczysta prośba o natchnienie skierowana do muzy lub bóstwa. Najczęściej występuje w eposie (epopei).
|
|
|
Co to jest pytanie retoryczne i jakie pełni funkcje? börja lära sig
|
|
Pytanie, na które nie oczekuje się odpowiedzi, ponieważ jest już ona w pewien sposób w nim zawarta. Funkcje: zwrócenie uwagi odbiorcy na treść wypowiedzi, wywarcie pożądanego wrażenia.
|
|
|
Co to jest anafora i jakie pełni funkcje? börja lära sig
|
|
Dwukrotne lub wielokrotne użycie tego samego wyrazu, zwrotu lub zdania na początku kolejnych wersów lub zwrotek utworu. Funkcje: podkreślenie danej myśli, zwiększenie ekspresji.
|
|
|
Co to jest powtórzenie i jakie pełni funkcje? börja lära sig
|
|
Powtarzający się w utworze ten sam element językowy (sylaba, cząstka wyrazowa, wyraz, wyrażenie lub konstrukcja składniowa). Funkcje: podkreślenie znaczenia słów, zwiększenie ekspresji, wzmocnienie rytmu wiersza.
|
|
|
Co to jest oksymoron i jakie pełni funkcje? börja lära sig
|
|
Zestawienie słów, pojęć zawierających sprzeczność. Pojęcia te mają najczęściej silne zabarwienie emocjonalne. kształcisz kalectwo, chwalebne blizny Funkcje: podkreślenie emocjonalności wypowiedzi, zaskoczenie, zszokowanie odbiorcy, stworzenie nowego sensu wypowiedzi, podkreślenie złożoności jakiejś sytuacji czy emocji.
|
|
|
Co to jest przerzutnia i jakie pełni funkcje? börja lära sig
|
|
Zabieg poetycki polegający na przeniesieniu części zdania z jednego wersu do następnego. Funkcje: zwrócenie uwagi na przeniesione słowa, wprowadzenie wieloznaczności w wypowiedzi.
|
|
|
Co to jest wykrzyknienie i jakie pełni funkcje? börja lära sig
|
|
Wyraz, grupa wyrazów lub zdanie wykrzyknikowe, często urwane, wtrącone w wypowiedź. Funkcje: podkreślenie ekspresji wypowiedzi, uwydatnienie nastroju utworu, przekazanie emocji osoby mówiącej.
|
|
|
Co to jest neologizm poetycki i jakie pełni funkcje? börja lära sig
|
|
Zabieg stylistyczny polegający na tworzeniu wyrazów dla potrzeb język literackiego w celu wyrażenia odczuć twórcy lub nowego określenia pewnych rzeczy, zdarzeń, sytuacji. Występują one jednorazowo w dziełach, w których ich użyto. Funkcje: wyrażenie emocji podmiotu lirycznego, podkreślenie nastroju utworu, skłonienie odbiorcy do poszukiwania znaczeń.
|
|
|
Co to jest archaizm i jakie pełni funkcje? börja lära sig
|
|
Wyraz lub wyrażenie, które jest przestarzałe, wyszło z użycia, zmieniło formę lub znaczenie. Świadczy o pochodzeniu utworu z dawnej epoki lub zastosowaniu stylizacji językowej. Funkcje: nadają utworom styl dawnej epoki, są elementem stylizacji językowej, współtworzą nastrój utworu.
|
|
|
Co to jest zdrobnienie i jakie pełni funkcje? börja lära sig
|
|
Wyraz nacechowany emocjonalnie w celu wzbudzenia w odbiorcy pozytywnych skojarzeń. Funkcje: wyrażają ekspresję osoby mówiącej, wpływają na odbiór utworu, wskazują na zastosowanie ironii lub drwiny.
|
|
|
Co to jest zgrubienie i jakie pełni funkcje? börja lära sig
|
|
Wyraz, który poprzez zastosowanie odpowiedniego formantu oznacza rzecz lub osobę większą od nazwanej wyrazem podstawowym. Może również oznaczać pogardliwy stosunek do przedstawianego obiektu. Funkcje: wyrażają ekspresję osoby mówiącej, wpływają na odbiór utworu, wskazują na zastosowanie ironii lub drwiny.
|
|
|
Co to jest eufemizm i jakie pełni funkcje w utworze? börja lära sig
|
|
Wyraz lub zwrot zastosowany, aby złagodzić lub też zastąpić treść o brzmieniu dosłownym, często obraźliwym albo zbyt dosadnym. Funkcje: złagodzenie wypowiedzi, podkreślenie emocjonalnego zaangażowania osoby mówiącej, odzwierciedlenie zjawisk kulturowych i społecznych.
|
|
|
