Historia - Nowożytność - historia Polski

objęcie tronu przez Jana Olbrachta

Nastąpiło w 1492 r. po śmierci jego ojca - Kazimierza Jagiellończyka. Wybór był decyzją senatorów, zaaprobowaną przez decyzję szlachty. Przyjął też tytuł najwyższego księcia Litwy. Rządził do 1501 r.

Przywilej piotrkowski

wydany w 1496 r. przez Jana Olbrachta w zamian za zgodę na udział w planowanej wyprawie zbrojnej do Mołdawii. Przywilej m.in. zwalniał szlachtę z niektórych opłat celnych, podporządkowywał chłopów panom.

Klęska bukowińska Jana Olbrachta

Nastąpiła w 1497 r. Polska w jej wyniku utraciła zwierzchność lenną nad Mołdawią, która znalazła się pod zwierzchnictwem Turcji.

Panowanie Aleksandra Jagiellończyka

(1501-06) W 1501 r. po śmierci Jana Olbrachta senat narzucił kandydaturę wielkiego księcia litewskiego Aleksandra Jagiellończyka na króla Polski. Ten w zamian zagwarantował faktyczne rządy Senatowi (1501 r. przywilej mielnicki).

przywilej mielnicki

Przywilej mielnicki z 1501 roku to dokument nadany przez króla Aleksandra Jagiellończyka, który ograniczał władzę monarchy, wzmacniając pozycję szlachty i dając jej większy wpływ na decyzje polityczne i wojenne.

Nihil novi

Nihil Novi (1505) to akt nadany przez króla Aleksandra Jagiellończyka, unieważniający przywilej mielnicki, który wprowadzał zasadę, że żadne nowe prawa nie mogły być wprowadzone bez zgody sejmu. Uznaje się go za początek demokracji szlacheckiej.

Charakter demokracji szlacheckiej

Demokracja szlachecka w Polsce to system, w którym władza monarchy była ograniczona, a decydujący głos należał do szlachty. Szlachta miała szerokie prawa, a kluczowe decyzje polityczne podejmowane były przez sejm i sejmiki.

Uprawnienia sejmu, senat, uprawnienia sejmików i króla

1) Sejm uchwalał podatki i wyrażał zgodę na pospolite ruszenie. Decydował o wojnie i pokoju. 2) w senacie zasiadały osoby sprawujące najwyższe godności centralna 3) Sejmiki uchwalały dla posłów instrukcje na sejm 4) Król zwoływał sejm i ogłaszał uchwały

Władza króla

Zwoływał sejm i sejmiki, zatwierdzał uchwały - bez jego zgody nie mogło być uchwalone żadne prawo. Nominował urzędników. Mógł nadawać królewszczyzny i tym samym zjednywać sobie stronników. Kierował polityką zagraniczną choć bez wypowiadania wojen.

Czynniki wpływające na rozwój gospodarki folwarczno-pańszczyźnianej (2)

1) Dostęp do morza od 1466 r. - umożliwiał on eksport zboża na Zachód 2) wzrost cen zboża na Zachodzie

Objęcie tronu przez Zygmunta I Starego

Po śmierci Aleksandra Jagiellończyka w 1506 r. tron objął kolejny z synów Kazimierza Jagiellończyka - Zygmunt I (Stary). W 1518 r. poślubił Bonę Sforzę.

Elekcja i koronacja Zygmunta Augusta

Elekcja nastąpiła w 1529 r., a koronacja rok później. Zygmunt August - syn Zygmunta Starego i Bony Sforzy, miał wówczas dziewięć lat. Było to sprzeczne (vivente rege - za życia króla) z zasadą elekcyjniści tronu.

Włączenie Mazowsza -rok i za którego króla

1526 r., Zygmunt I Stary

Początki ruchu egzekucyjnego

Powstał za Zygmunta I Starego, gdy to polityka władcy doprowadziła do zatargu ze szlachtą (głównie średnią). Mieli oni za cel wyegzekwowanie przestrzegania nierespektowanych praw.

rokosz lwowski

Bunt (nie krwawy) wobec Zygmunta I Starego w 1537 r.

Rządy Zygmunta II Augusta

(1548-72) Był ostatnim z Jagiellonów na tronie Polskim. W 1562 r. porozumiał się ze szlachtą i wsparł postulaty ruchu egzekucyjnego. Doprowadziło to do odzyskania nielegalnie zastawionych królewszczyzn. W 1569 r. zawarto unię realną z Litwą.

Reformacja w Rzeczypospolitej

W 2. połowie 16. w. protestantyzm stał się wyznaniem 15-20% szlachty. Niechętny reformacji Zygmunt Stary zakazywał przywożenia książek protestanckich pod karą konfiskaty mienia i wygnania (w praktyce praw nie przestrzegano).

Sytuacja wyznaniowa w Rzeczypospolitej w 2. połowie 16. w. (zdjęcie)

.

Państwo polsko-litewskie oraz jego sąsiedzi przed 1525 r. (zdjęcie)

.

Traktat wiedeński z 1515 r. - strony, ustalenia

1) Zygmunt Stary, Władysław Jagiellończyk (król Czech i Węgier), cesarz Maksymilian I Habsburg 2) córką Władysława Jagiellończyka zawarła małżeństwo z wnukiem cesarza Maksymiliana co otwierało drogę do wzajemnego dziedziczenia tronów

Dlaczego Czechy i Węgry przeszły w ręce Habsburgów

W wyniku traktatu wiedeńskiego z 1515 r. i śmierci Władysława Jagiellończyka a potem jego syna

Sekularyzacja państwa zakonu krzyżackiego

Doszło do niej w wyniku wojny z Polską (1519-20) i rozwoju luteranizmu co groziło wojną domową. Wielki mistrz Albrecht Hohenzollern sam przyjął luteranizm i zamienił ziemie zakonu w świeckie księstwo.

Hołd pruski

W 1525 r. Albrecht Hohenzollern jako lennik Polski zobowiązał się do niesienia nam pomocy zbrojnej. Umocniło to północną granicę Polski i jej pozycję na Bałtyku.

Relacje Polski z Turcją w 1. poł. 16. w.

Polem rywalizacji między państwami była Mołdawia. W 1531 r. Polska po zwycięstwie nad armią mołdawską odzyskała Pokucie. W 1533 r. Polska i Turcja zawarły traktat zmuszający Polskę do rezygnacji z Mołdawii ale dający pokój.

Wojny z Moskwą

W XVI w. państwo polsko-litewskie kilkukrotnie toczyło wojnę z W.Ks. Moskiewskim które chciało odebrać Litwie pograniczne tereny. W 1514 r. Litwa utraciła Smoleńsk.

konflikt o Inflanty

W 1558 r. Rosja zaatakowała Inflanty, więc przedstawiciele stanie inflanckich oddali się pod protekcję Zygmunta Augusta. I wojna północna (1563-70) skończyła się zachowaniem przez Polskę większości Inflant.

Rola Bony Sforzy w upowszechnieniu kultury renesansowej w Polsce

Jako że Bona Sforza pochodziła z Włoch które były stolicą renesansu, to jej przybycie odegrało duży wpływ

Arrasy wawelskie (zdjęcie)

.

Kopuła Kaplicy Zygmuntowskiej (zdjęcie)

.

Zamość - perła sztuki której epoki, kiedy powstawało miasto, kto ufundował

1) renesansowej 2) 1579-1603 3) Jan Zamoyski

Biblia brzeska

Tłumaczenie pisma świętego utworzone przez polskich protestantów

twórca polskiego przekładu Psałterza Dawidowego

Mikołaj Rej

Najważniejsze przyczyny zawarcia unii realnej polsko-litewskiej

Przyczyny unii realnej polsko-litewskiej w 1569 roku to: zagrożenie ze strony Rosji, potrzeba wzmocnienia obronności, wspólne interesy polityczne, ekonomiczne i dążenie do większej stabilności wewnętrznej obu państw, brak dziedzica tronu.

Zaprzysiężenie unii lubelskiej - data

Nastąpiło 1.07.1569 r. po niełatwych rokowaniach.

Postanowienia unii lubelskiej

1) utworzenie Rzeczypospolitej Obojga Narodów składającej się z dwóch krajów - Królestwa Polskiego i Wielkiego Księstwa Litewskiego 2) połączonych odtąd nie tylko monarchą, ale i wspólnym sejmem i polityką zagraniczną

Czy Unia Lubelska zrównała wszystkie litewskie urzędy z polskimi

Nie - oddzielne pozostały urzędy centralne oraz język urzędowy (Litwa - ruski, Korona - łacina wypierana przez polski) oraz armia (pod władzą jednego monarchy)

Następstwa unii lubelskiej dla kultury litewskiej

kultura oraz język polski łatwiej przenikały w kręgi litewskich elit a nawet mieszczaństwa.

Bezkrólewie po śmierci Zygmunta Augusta

W 1572 r. zmarł Zygmunt August. Interrexem został prymas Polski (arcybiskup Jakub Uchański). Władza w poszczególnych regionach kraju spoczęła w rękach konfederacji szlacheckich zwanych kapturami.

Akt konfederacji warszawskiej z 1573 r.

Akt konfederacji warszawskiej z 1573 r. gwarantował tolerancję religijną w Rzeczypospolitej. Był pierwszym w Europie dokumentem zapewniającym pokój między wyznaniami i podstawą pokoju religijnego w państwie wielowyznaniowym.

Pierwsza wolna elekcja i król Polski 1573-74

Henryk Walezy

Artykuły henrykowskie

Artykuły henrykowskie (1573 r.) to zbiór praw które każdy polski król musiał zaprzysiąc. Gwarantowały m.in. wolność wyznania, sejmy co 2 lata, prawo wypowiedzenia posłuszeństwa królowi i nietykalność szlachty. Ustanowiono je za panowania Henryka Walezego.

Ostatni dziedziczny król Polski

Zygmunt August

Czym były pacta conventa

Pacta conventa to indywidualne zobowiązania króla-elekta wobec szlachty, ustalane podczas wolnej elekcji. Dotyczyły m.in. polityki zagranicznej, ekonomii i wewnętrznych reform. Były uzupełnieniem artykułów henrykowskich.

Koniec rządów Henryka Walezego

Henryk po kilku miesiącach rządów na wieść o śmierci brata opuścił kraj i objął koronę francuską jako ostatni z Walezjuszy.

Druga wolna elekcja i jej nietypowy rezultat

W grudniu 1575 r. doszło do podwójnej elekcji - senatorowie poparli kandydaturę cesarza Maksymiliana II Habsburga, szlachta powołała na tron Annę Jagiellonkę którą w 1576 r. poślubił Stefan Batory i został koronowany stając się władcą Polski (1576-86)

Konflikt z Rosją 1577-82

Iwan Groźny rozpoczął wojnę z celem przyłączenia Inflant do Rosji. W 1582 r. jednak podpisał rozejm wycofując się z Inflant i oddając Litwie ziemię połocką.

Trzecia wolna elekcja, Zygmunt Waza władcą - kim był, przebieg elekcji

Stronnictwo antyhabsburskie Jana Zamoyskiego wybrało go nowym królem - był synem króla Szwecji Jana III. Stronnictwo prohabsburskie wybrało arcyksięcia Maksymiliana Habsburga, jednak zajęcie Krakowa przez hetmana Zamoyskiego zadecydowało.

Liczba ludności Rzeczypospolitej w 16. w. i ile % stanowiła szlachta, a ile chłopi

łącznie ok. 8 mln, szlachta stanowiła 7% a chłopi 70-75%

Stan szlachecki - przynależność i warstwy

Stan był zamknięty, jednak dochodziło czasem do nobilitacji za zgodą sejmu. Czasami niektóre osoby potrafiły do niego przeniknąć dzięki niedoskonałemu prawu. Na szczycie stali magnaci, później średnia szlachta (najliczniejsza), potem szlachta zagrodowa.

Z jakich stanów wywodzili się duchowni

Ze szlachty, mieszczan a nawet i chłopów. Zamożniejsze parafie zwykle powierzano szlachcie, a najbiedniejsze chłopom.

4 najważniejsze miasta Rzeczypospolitej w XVI w.

Gdańsk, Kraków, Lwów i Wilno.

Chłopi w Rzeczypospolitej

Pozostawali w stanie poddaństwa osobistego i sądowego wobec świeckich i duchownych właścicieli wsi. Byli zobowiązani do świadczeń w postaci czynszów, danin i pańszczyzny.

Zróżnicowanie etniczne i relgiijne Rzeczypospolitej

Społeczeństwo miało charakter wieloetniczny, wielowyznaniowy i wielokulturowy. Rzeczpospolita wyróżniała się na tle europejskim tolerancją religijną, czego dowodem był Akt konfederacji warszawskiej.

Pierwsze lata panowania Zygmunta III Wazy - korona Szwedzka, rozmowy z Habsburgiem, kościół katolicki za jego rządów

1) Zygmunt nie rezygnował z praw do korony szwedzkiej (w 1599 r. pozbawiony jej) 2) w tym celu tajnie rozmawiał z arcyksięciem Ernestowi Habsburgowi chcąc dać mu prawa do korony Polskiej za pomoc 3) kościół umocnił swoją pozycję (jezuici, Piotr Skarga)

Kazania Sejmowe Piotra Skargi - główne założenia

Konieczność ograniczenia roli sejmików i szlachty, nawet kosztem władzy absolutnej. Postulował też jedność religijną.

Unia Brzeska

Unia brzeska z 1596 r. to porozumienie między Kościołem katolickim a częścią prawosławnych w Rzeczypospolitej. Powstał Kościół greckokatolicki, uznający papieża, ale zachowujący liturgię i tradycje wschodnie. Celem było zjednoczenie chrześcijan.

Rokosz sandomierski - Zebrzydowskiego

Rokosz sandomierski (1606–1609) był buntem szlachty przeciwko Zygmuntowi III Wazie. Powodem były próby wzmocnienia władzy królewskiej i wpływy jezuitów. Rokosz zakończył się zwycięstwem króla w bitwie pod Guzowem w 1607 r.

Artykuły sandomierskie

Artykuły sandomierskie z 1607 roku to zbiór postulatów szlachty rokoszowej podczas rokoszu Zebrzydowskiego. Żądano m.in. przestrzegania wolności szlacheckich, ograniczenia wpływów jezuitów i rezygnacji króla z absolutystycznych dążeń.

Skutki rokoszu sandomierskiego

1) rezygnacja z prób reformy ustroju przez króla by nie zaogniać konfliktu 2) 1609 r. amnestia dla rokoszan 3) opisano procedurę wypowiedzenia posłuszeństwa

Polityka Zygmunta III po rokoszu do końca władzy, (3)

1) Tworzył zaplecze polityczne (stronnictwo królewskie) mianując na wyższe urzędy katolików 2) Zmniejszyła się tolerancja o czym świadczyły m.in. tumulty 3) Jego polityka prowadziła do napięć na terenach o mieszanej strukturze wyznaniowej

Władysław IV władcą Rzeczypospolitej - lata panowania, najważniejsze cechy jego polityki

(1632-48) Po śmierci Zygmunta szlachta dokonała elekcji jego syna Władysława, który kontynuował prohabsburską politykę ojca. Liczył na wsparcie Habsburgów w zdobyciu korony szwedzkiej oraz dziedzicznego księstwa w Inflantach, Kurlandii i Prusach.

Polityka wyznaniowa Władysława IV

Polityka wyznaniowa Władysława IV dążyła do kompromisu. Wspierał katolicyzm, ale starał się ograniczać napięcia religijne. Chronił protestantów, planował sobór ekumeniczny i sprzyjał unii prawosławnych z katolicyzmem, choć nie uniknął oporu szlachty.

Kozacy zaporoscy

Kozacy zaporoscy za panowania Zygmunta III i Władysława IV byli ważnym elementem polityki Rzeczypospolitej. Zygmunt III starał się ich kontrolować, ale narastający opór i niezadowolenie doprowadziły do buntów, jak powstanie Chmielnickiego w 1648 roku.

Powstania kozackie przed połową 17 w. (3)

1) w latach 1591-93 stłumione przez wojska Ostrogoskich i Wiśniowieckich 2) największe aż do 1648 r. w latach 1595-96 zostało stłumione przez siły przez hetmana Żółkiewskiego 3) z 1630 r. - jednym z hasłem była obrona prawosławia

Kozacy zaporoscy i ich wyprawy na terytorium osmańskie

Kozacy zaporoscy regularnie przeprowadzali wyprawy na terytoria osmańskie, głównie na Krym i Tatarów. Celem było plądrowanie i osłabienie Imperium Osmańskiego. Współpracowali z Rzecząpospolitą, co prowadziło do konfliktów z Turcją.

Wojna ze Szwecją 1600-11 - powód

Bezpośrednią przyczyną wojny było ogłoszenie przez Zygmunta III Wazę inkorporacji Estonii do Rzeczypospolitej w 1600 r., co Szwecja uznała za zagrożenie i odpowiedziała atakiem na Inflanty. Powodem była też walka o dominium Maris Baltici.

Przebieg i skutek wojny ze Szwecją 1600-11

Toczyła się głównie w Inflantach. Pokój w 1611 r. był skutkiem wyczerpanych zasobów i konfliktów wewnętrznych Szwecji (śmierć Karola IX Wazy i początek wojny z Danią).

Opanowanie Inflant w 1621 r.

Nowy władca Szwecji Gustaw II Adolf, wykorzystując zaangażowanie Rzeczypospolitej w konflikt z Turcją opanował większość Inflant z Rygą. Po zwycięstwie Rzeczypospolitej nad Turkami Szwedzi w 1622 r. zgodzili się na kolejny rozejm, zachowując zdobycze.

Wznowienie działań wojennych polsko-szwedzkich 1625-29

Szwedzi wznowili działania wojenne, zdobyli Dorpat i zaatakowali tereny Prus Królewskich. Rzeczpospolita w 1629 r. musiała zawrzeć niekorzystny rozejm.

Hetman Jan Karol Chodkiewicz

Jan Karol Chodkiewicz był hetmanem wielkim litewskim, wybitnym wodzem Rzeczypospolitej. Słynął ze zwycięstwa pod Kircholmem (1605) nad Szwedami. Był symbolem skutecznej sztuki wojennej.

Skutki rozejmu polsko-szwedzkiego z 1629 r. (2)

1) Utrata większości Inflant oraz większości portów pruskich 2) Szwecja uzyskała tzw. Gdańską Głowę co dało jej kontrolę nad handlem wiślanym.

Porozumienie przedłużające rozejm polsko-szwedzki z 1635 r. - skutki i powód

Szwedzi wycofali się z portów Prus i zrezygnowali z pobierania ceł w Gdańsku. Powodem były porażki Szwedów w wojnach trzydziestoletnich i rozejm Rzeczypospolitej z Rosją (1634 r.)

Rzeczpospolita wobec wojny trzydziestoletniej

Po wybuchu wojny Zygmunt III opowiedział się po stronie Habsburgów i Ligi Katolickiej. Skutkiem tego było wysłanie ochotników.

Pierwsza Dymitriada

Pierwsza Dymitriada (1604–1606) to polska interwencja wspierająca Dymitra Samozwańca I, pretendenta do tronu carskiego. Dymitr, wspierany przez magnatów, zdobył władzę w Moskwie w 1605 r., ale został zamordowany w 1606 r. podczas buntu Szujskiego.

powstanie Szujskiego

Powstanie Szujskiego (1606) było buntem bojarów przeciwko Dymitrowi Samozwańcowi I. Na czele stanął Wasyl Szujski, który oskarżył Dymitra o fałszywe pochodzenie. W wyniku zamieszek Dymitr został zabity, a Szujski ogłosił się carem Rosji.

Druga Dymitriada

Druga Dymitriada (1607–1609) to interwencja polsko-litewskich magnatów wspierających Dymitra Samozwańca II. Pretendent zyskał poparcie części Rosjan, lecz został pokonany przez cara Wasyla Szujskiego. Konflikt pogłębił chaos w Rosji podczas wielkiej smuty

Konflikty polsko-rosyjskie 1609-12 r.

W 1610 r. Polska zajęła Moskwę w ramach wypowiedzianej rok wcześniej wojny. Rosjanie zaproponowali tron Władysławowi Wazie, na co nie zgodził się jego ojciec. W 1612 r. w wyniku Powstania Polska załoga Kremla skapitulowała.

rozejm w Dywilnie polsko-rosyjski - rok, skutki

Zawarty w 1618 r. skutkował odzyskaniem przez Rzeczpospolitą ziemi smoleńskiej oraz czernichowsko-siewierskiej.

odsiecz króla Władysława IV w 1632 r.

Rosjanie, wykorzystując okres bezkrólewia w Rzeczypospolitej, próbowali odzyskać utracone terytoria i oblężyli Smoleńsk. Zostali jednak zmuszeni przez przybyłe z odsieczą wojska Władysława IV.

Traktat w Polanowie z 1634 r. polsko-rosyjski

Rosja potwierdziła warunki rozejmu w Dywilnie, w zamian Władysław IV zrezygnował z pretensji do tronu carskiego.

Przyczyny konfliktów Rzeczypospolitej z Turcją

1) najazdy Kozaków na terytorium osmańskie, a Tatarów na terytorium Rzeczypospolitej, a także polsko-turecka rywalizacja na terenie Mołdawii.

traktat pod Buszą polsko-turecki - rok i ustalenia

(1617 r.) Rzeczypospolita zobowiązała się powstrzymać najazdy Tatarów, a Turcja Kozaków. Nie zostało to iednak zrealizowane.

wyprawa hetmana Żółkiewskiego przeciwko Turcji w 1620 r. rozpoczynająca zakończoną rok później wojnę

aby uprzedzić spodziewany atak Turcji, wkroczył do Mołdawii. Doszło do bitwy która przyniosła zagładę armii koronnej i hetmanowi. Rok później w Mołdawii zawarto traktat pokojowy.

Wojna polsko-turecka z 1633 r.

W 1633 roku Rzeczpospolita toczyła wojnę z Turcją, zwaną drugą bitwą pod Chocimiem. Hetman Stanisław Koniecpolski pokonał Turków, którzy próbowali złamać warunki pokoju chocimskiego z 1621 roku. Zwycięstwo umocniło granice na południu.

Kresy południowo-wschodnie Rzeczypospolitej w 1. połowie 17. w. (zdjęcie)

.

Najazdy Tatarów w 1. poł. 17. w. (4)

Traktat z 1621 r. polsko-turecki nie powstrzymał najazdów. 1) W 1624 r. doszło do największego z najazdów w którym spustoszono m.in. Lwów 2) W 1632 r. i 1633 spustoszyli Podole 3) W 1644 r. rozbito ich zanim zdążyli złupić ziemie 4) 1605-44 to 75 najazdów

Rzeczpospolita Obojga Narodów w 1. poł. 17. w. (zdjęcie)

.

Przyczyny Powstania Chmielnickiego (2)

1) Niezrealizowane przez Władysława IV plany wojny z Imperium Osmańskim i zdobycia Mołdawii i Wołoszczyzny 2) odrzucenie żądań starszyzny kozackiej, domagającej się równych praw ze szlachtą

Powstanie Chmielnickiego - przebieg

Powstanie Chmielnickiego (1648–1657) było zbrojnym buntem Kozaków pod wodzą Bohdana Chmielnickiego przeciwko Rzeczypospolitej. Rozpoczęło się od zwycięstw pod Żółtymi Wodami i Korsuniem. Zakończyło się ugodą perejasławską, wiążącą Ukrainę z Rosją.

Bezkrólewie 1648 r.

W maju zmarł król Władysław IV, w listopadzie dokonano elekcji jego brata Jana Kazimierza Wazy.

Opuszczenie Kozaków przez Tatarów 1653 r.

W grudniu 1653 roku Tatarzy opuścili Kozaków podczas oblężenia Żwańca. Skutkiem tego było zmuszenie Chmielnickiego do zawarcia ugody z Rzecząpospolitą na korzystnych dla niej warunkach, osłabiając pozycję Kozaków w konflikcie.

Ugoda perejasławska - rok, przyczyny i skutki

Rok: 1654 Przyczyny: Osłabienie Kozaków po wojnie z Rzecząpospolitą, brak wsparcia Tatarów, potrzeba sojusznika przeciw Polsce. Skutki: Ukraina przeszła pod zwierzchnictwo Rosji, co rozpoczęło ingerencję caratu i konflikty z Polską.

Wojna polsko-rosyjska 1654-56

Wojna polsko-rosyjska (1654–1656): Rosja, wspierając Chmielnickiego po ugodzie perejasławskiej, zaatakowała Rzeczpospolitą. Rosjanie zdobyli Smoleńsk i Wilno. Wojna zakończyła się rozejmem w Niemieży (1656), gdy Rosja skupiła się na konflikcie ze Szwecją.

Ugoda hadziecka z kozakami

w 1658 r. Rzeczpospolita zawarła z Kozakami ugodę przewidującą stworzenie Kozackiego Księstwa Ruskiego w województwach czernihowskim, bracławskim i kijowskim. Część Kozaków zyskałoby szlachectwo. Do ugody jednak nie doszło.

Potop szwedzki - przyczyny

1) Trudna sytuacja Rzeczypospolitej w wyniku wojny z Rosją i konfliktów między Janem Kazimierzem a szlachtą

Przebieg potopu szwedzkiego - 1655 r. (5)

1) kapitulacja szlachty wielkopolskiej 2) zajęcie Warszawy 3) Jan Kazimierz opuszcza kraj 4) Janusz Radziwiłł w imieniu Litwy zrywa unię lubelską i zawiera unię ze Szwecją 5) Do końca roku większość terytorium jest w rękach Szwecji i Rosji

Przebieg potopu szwedzkiego - 1656 r. (6)

1) wojna podjazdowa przeciwko Szwedom 2) powrót Jana Kazimierza 3) Stefan Czarniecki i Jerzy Lubomirski na czele armii 4) udane powstanie na Litwie przeciw Szwedom 5) odzyskanie i utrata Warszawy w lipcu 6) rozejm z Rosją

Przebieg potopu szwedzkiego - 1657 r. (3)

1) sojusz Rzeczypospolitej z Habsburgami przeciw Szwecji 2) Dania przystępuje do wojny 3) Jan Kazimierz by odciągnąć Prusy od sojuszu ze Szwecją, znosi stosunek lenny Prus Książęcych

Przebieg potopu szwedzkiego - 1658 i 1659 r. (5)

1) Rzeczpospolita opanowuje Prusy Królewskie 2) Decydujące działania toczą się poza Rzeczpospolitą 3) Kilkutysięczny oddział Czarnieckiego odbija duńską wyspę Als 4) luty 1659 r. - niepowodzenie Szwedów w zdobyciu Kopenhagi 5) zwycięstwo pod Gdańską Głową

Przebieg potopu szwedzkiego - 1660 r. (2)

1) luty - śmierć Karola X Gustawa 2) pokój w Oliwie w maju - Jan Kazimierz zrzeka się większości Inflant i pretensji do tronu Szwecji, Szwecja gwarantuje wolność handlu na Bałtyku

Działania wojenne na terenie Rzeczypospolitej w trakcie Potopu Szwedzkiego (zdjęcie)

.

Wojna Rzeczypospolitej z Rosją 1658-67

W 1660 r. hetman Lubomirski odniósł zwycięstwo pod Cudnowem. Wkrótce odzyskano większość terytorium Litwy. Rozejm z 1667 r. przewidywał zrzeczenie się przez nas m.in. Smoleńska i Zadnieprza i niewykonane przez Rosję oddanie nam Kijowa.

Sytuacja wewnętrzna za rządów Jana Kazimierza (1648-68)

Za Jana Kazimierza (1648–1668) kraj przeżył kryzys: Powstanie Chmielnickiego, Potop Szwedzki, upadek gospodarki, konflikty religijne i polityczne (liberum veto). Sytuacja wewnętrzna doprowadziła do abdykacji króla w 1668 r.

Próby reform Jana Kazimierza po Potopie

Chciał wzmocnić władzę królewską i umocnić system ustrojowy Rzeczypospolitej, chcąc ustanowić stałe podatki na utrzymanie wojska oraz wprowadzenia zasady głosowania większościowego w sejmie. Szlachta tego nie poparła obawiając się absolutyzmu.

Rokosz Lubomirskiego

Rokosz Lubomirskiego (1665–1666) był buntem szlachty pod wodzą Jerzego Lubomirskiego przeciw Janowi Kazimierzowi. Przyczyną był plan reform króla, w tym elekcji vivente rege. Zakończył się klęską króla pod Mątwami (1666) i rezygnacją z reform.

Abdykacja Jana Kazimierza

Jan Kazimierz abdykował 16 września 1668 r. po trudnym okresie wojen, kryzysie gospodarczym i politycznym, klęsce reform oraz utracie poparcia szlachty. Wyjechał do Francji, gdzie spędził resztę życia jako opat Saint-Germain-des-Prés.

Nieprawidłowości w funkcjonowaniu systemu społeczno-ustrojowego Rzeczypospolitej

System zakładający równowagę władzy przestał funkcjonować w 2. poł. 17. w. z powodu rywalizacji magnaterii i niechętnej reformom szlachcie, objawiającej się absolutyzmu. Obrady sejmu były coraz częściej zrywane przez liberum veto.

Pierwsze liberum veto - rok

1652

Skutki Potopu dla szlachty

Potop zniszczył gospodarkę i zmusił ubogą szlachtę do sprzedaży ziemi magnatom. Magnaci, posiadając środki na odbudowę, skupowali majątki, co zwiększało ich potęgę i koncentrację ziem.

wzrost znaczenia magnaterii po Potopie

Po Potopie magnateria zyskała na znaczeniu, przejmując ziemie zniszczone przez wojnę. Ich majątki i wpływy rosły, ponieważ mieli środki na odbudowę, a słabsza szlachta często sprzedawała swoje dobra, co wzmacniało pozycję magnatów.

Konsekwencje wojen lat 1648-67 dla Rzeczypospolitej - gospodarcze

Całkowicie lub częściowo zniszczono liczne twierdze, miasteczka, wsie, folwarki szlacheckie i gospodarstwa chłopskie. Ludność ubożała, także przez grabieże - m.in. źródeł utrzymania np. zwierząt hodowlanych.

Konsekwencje wojen lat 1648-67 dla Rzeczypospolitej - ludnościowe

W wyniku działań zbrojnych, głodu, chorób i utraty części terytorium, ludność Rzeczypospolitej zmniejszyła się o ponad 30%. Najbardziej (ponad 35% w Wielkopolsce i na Mazowszu i o 16% w Małopolsce.

Konsekwencje wojen lat 1648-67 dla Rzeczypospolitej - kulturalne

Utracono liczne dobra kulturalne i dzieła sztuki zniszczone bądź zagrabione przez Szwedów i Rosjan.

Konsekwencje wojen lat 1648-67 dla Rzeczypospolitej - terytorialne

Terytorium Rzeczypospolitej zmniejszyło się z 990 tys. km² (1634 r.) do 733 tys. km² (1667 r.) Ponadto usamodzielniły się Prusy Książęce (traktaty welawsko-bydgoskie z 1657 r.)

Konsekwencje wojen lat 1648-67 dla Rzeczypospolitej - wzrost nietolerancji

Niechęć do innowierców zmniejszyła się w wyniku wojen z państwami o innej wierze - prawosławie Rosjan i Kozaków, luteranizm Szwedów. Nakazano arianom wyjazd, a w 1668 r. zakazano pod groźbą śmierci przechodzenia na inne wyznanie.

Przyczyny kryzysu gospodarki folwarczno-pańszczyźnianej w 17. w. (4)

1) Malejące na zachodzie zapotrzebowanie na produkty rolne 2) wojny 3) malejąca wydajność produkcji rolnej spowodowana ówczesnymi metodami które nadmiernie eksploatowały glebę 4) słaba jakość i ilość narzędzi

Przyczyny pogarszania się sytuacji ekonomicznej chłopów po wojnach 1648-67 (4)

1) zniszczone na skutek wojen sprzęty i gospodarstwa, zrabowane zwierzęta 2) zwiększenie wymiaru pańszczyzny 3) wyższe podatki 4) dziesięcina dla Kościoła

Przyczyny kryzysu miast po wojnach 1648-67 (2)

1) zniszczenia wojenne 2) zmniejszenie możliwości sprzedaży produktów rzemieślniczych w wyniku zubożenia ludności

Michał Korybut Wiśniowiecki władcą Rzeczypospolitej (1669-73)

Podczas elekcji szlachta odrzuciła popieranych przez magnatów zagranicznych kandydatów, wybierając Michała Korybuta Wiśniowieckiego, pod groźbą siły zmuszając senatorów do podporządkowania, co było klęską stronnictwa prohabsburskiego jak i profrancuskiego

Wojna z Turcją 1672 r.

W 1672 Turcja zaatakowała Rzeczpospolitą, zdobywając Kamieniec Podolski. Pokój w Buczaczu zmusił Polskę do oddania Podola i płacenia haraczu. Był to upokarzający traktat, który wywołał opór i doprowadził do dalszych walk.

Rzeczpospolita po pokojach w Oliwie (1660) i traktatach w Andruszowie i Buczacu (1667,1672) (zdjęcie)

.

Jan III Sobieski władcą Rzeczypospolitej (1674-96)

Po śmierci Michała Korybuta w 1673 r. zbierającym się ze zwycięstwem hetmana Sobieskiego nad Turkami pod Chocimiem, Sobieski otrzymał poparcie szlachty, a w rezultacie tron.

Wojny z Turcją 1672-76

- przegrana z 1672 r. 2) zwycięstwo Sobieskiego w 1673 pod Chocimiem 3) odzyskanie niektórych miast Podola w 1674 r. 4) powstrzymanie pod Lwowem w 1685 r. Turków i Tatarów 5) powstrzymanie Turcji w 1676 r. przywróciło część Ukrainy (bez m.in. Podola)

Tajny traktat Sobieskiego z Francją w Jaworowie

Tajny traktat Sobieskiego z Francją dotyczył współpracy przeciwko Habsburgom. Sobieski, w zamian za wsparcie militarnego sojuszu, miał zapewnić Francji wpływy w Rzeczypospolitej, jednak traktat nie został w pełni zrealizowany, m.in. przez opozycję.

Powód oskarżeń przeciwko Sobieskiemu na sejmie z 1681 r.

Król został oskarżony, m.in. ponieważ porzucając sojusz z Francją stracił poparcie strony profrancuskiej, co iednak nie przyniosło mu wcale poparcia prohabsburskiego.

Stosunek cesarza Leopolda Habsburga do sojuszu z Rzeczypospolitą przeciwo Turcji

Początkowo nie był zainteresowany, sytuacja zmieniła się jednak gdy przywódca węgierskiego powstania antyhabsburskiego uznał się lennikiem Turcji w 1682 r.

traktat przymierza Jana Sobieskiego z cesarzem

Zawarty w 1683 r., przewidywał wspólne prowadzenie wojny i zawarcie pokoju z Turcją.

Odsiecz wiedeńska

Odsiecz Wiedeńska miała miejsce 12 września 1683 roku. Król Polski Jan III Sobieski (ok. 65 tys.) dowodząc połączonymi wojskami polskimi, niemieckimi i austriackimi, rozbił armię turecką (ok. 100 tys.) pod Wiedniem, ratując miasto przed zdobyciem.

Skutki wiktorii wiedeńskiej dla Rzeczypospolitej

Pomimo bycia największym zwycięstwem militarnym Rzeczypospolitej w 17. w., wiktoria ta nie dała większych korozsy i politycznych państwu ani królowi. Nie odzyskano Podola ani Bracławszczyzny.

Bitwa pod Parkanami

Bitwa pod Parkanami miała miejsce 7 października 1683 roku, tuż po Odsieczy Wiedeńskiej. Armia pod dowództwem Jana III Sobieskiego, wspierając Austriaków, rozbiła wojska tureckie. Zwycięstwo pozwoliło odzyskać cesarzowi Węgry.

Liga Święta

Liga Święta (1684) to sojusz Polski, Austrii, Wenecji i papiestwa, mający na celu wspólną walkę przeciwko Imperium Osmańskiemu. Utworzony przez papieża Innocentego XI, miał chronić Europę przed turecką ekspansją.

Próba zmiany polityki zagranicznej Sobieskiego po wojnach z Turcją

Jako że wojna nie przyniosła wymiernych korzyści, król chciał zerwać sojusz z habsburgami i powrócić do przyjaźni z Francją. Przeciwstawiła się temu opozycja magnacka, zrywając kilka kolejnych sejmów w 1688-95.

Nieudana elekcja vivente rege Sobieskiego

Sobieski nie zdołał koronować syna przez opozycję szlachty. Ponadto Branderburgia, cesarz i Szwecja zawarły w 1686 r. traktat dla obrony wolnej elekcji w Polsce.

Kto przeniósł stolicę do Warszawy?

Zygmunt III Waza

Sarmatyzm - w co wierzyli sarmaci

W 17. w. wielu szlachciców zaczęło wierzyć że są potomkami walecznego plemienia Sarmatów. Rodowód ten przypisywała sobie cała szlachta. Mieszczanie i chłopi z kolei mieli mieć potomkami ludności podbitych przez Sarmatów.

Cechy sarmatyzmu

Szlachta idealizowała życie na wsi, uważając je za zgodne z naturą przeciwstawnemu miastu i dworowi królewskiemu. Uwielbiali przepych, a ich ulubionymi rozrywkami były te które wymagały licznego towarzystwa, np uczty czy polowania.

Konserwatyzm sarmacki

cechował go kult przeszłości, rodzimych praw i zwyczajów. Szlachta uważała ustrój demokracji szlacheckiej za doskonały i obawiała się wszelkich reform.

powód utożsamiania polskości i szlachectwa z katolicyzmem w 17. w.

wojny toczone z innowiercami - Szwedzi (luteranie) czy Turcy osmańscy

Wybór Augusta II Mocnego na władcę Rzeczypospolitej i okres jego rządu

Przeciwnicy Sobieskiego zawiązali konfederację, która wykluczyła z ubiegania się o tron Piasta". Strona profrancuska i prohabsburska wybrały swoich kandydatów, dzięki poparciu Austrii i Rosji wygrał Fryderyk August co dało unię personalną z Saksonią.

Saksonia po unii personalnej z Rzeczpospolitą

Saksonia miała ok. 2 mln mieszkańców i Drezno oraz Lipsk jako największe miasta. Przejście Augusta II na katolicyzm, konieczne dla objęcia tronu Rzeczypospolitej, zaostrzyło konflikt z luterańskimi podanymi.

Polityka zagraniczna Augusta II

Jego pierwsze lata przyniosły zakończenie wojen z Turcją. W 1699 r. na mocy pokoju w Karłowicach Polska odzyskała Podole z Kamieńcem Podolskim. W 1699 r. sejm zabronił władcy toczenie wojny ze Szwecją w Inflantach w imieniu Rzeczypospolitej.

Początek III Wojny Północnej

W 1700 r. August II porozumiał się z Rosją i Danią i podjął wojnę ze Szwecją w Inflantach. Król Szwecji w 1702 r. przeniósł działania na teren Rzeczypospolitej (zajął Wilno, Warszawę Kraków). W 1704 r. oficjalnie przystąpiliśmy do wojny.

Detronizacja Augusta II

Część szlachty zwołała konfederację generalną i zgodnie z żądaniem króla Szwecji zdetronizowała Augusta II. i dokonała elekcji Stanisława Leszczyńskiego. Doprowadziło to do wojny domowej.

Odzyskanie tronu przez Augusta II

W 1709 r. po zwycięstwie ze Szwedami nad Połtawą wkroczyli do Rzeczypospolitej. O powrocie Augusta II na tron zdecydowała Rosja.

Konflikt Augusta II ze szlachtą po jego powrocie na tron

Po 1709 r. August II Mocny konfliktował się ze szlachtą przez samowolną politykę, sprowadzanie wojsk saskich i próby wzmocnienia władzy królewskiej. Szlachta broniła złotej wolności, co prowadziło do licznych sporów i chaosu politycznego.

Konfederacja tarnogrodzka i skutki jej zawiązania

Rozpoczęto działania zbrojne przeciw Augustowi II w 1715 r., jednak Rosja zainterweniowała.

Sejm niemy

Sejm niemy (1717) ograniczył władzę Augusta II Mocnego i ingerencję Saksonii w Rzeczpospolitą. Uchwalono m.in. redukcję wojsk saskich w Polsce i budżet armii. Nazwa wynika z zakazu debat – posłowie mogli tylko głosować.

Układ wiedeński (1719)

Układ wiedeński (1719) to tajny sojusz Augusta II Mocnego z Austrią i Wielką Brytanią. Celem było ograniczenie wpływów Rosji i Szwecji oraz wzmocnienie władzy królewskiej w Rzeczypospolitej. Układ nie wszedł w życie z powodu sprzeciwu szlachty.

Zamieszki w Toruniu 1724

W 1724 roku doszło do zamieszek między protestantami a katolikami, znanych jako tumult toruński. Protestanci zdemolowali kolegium jezuickie, co doprowadziło do brutalnych represji. Burmistrz miasta i dziewięciu uczestników zostali skazani na śmierć.

Podwójna elekcja z 1733 r.

Większość szlachty poparła Stanisława Leszczyńskiego, a Habsburgowie i Rosja poparli Fryderyka Augusta II (August III). Za sprawą interwencji wojsk rosyjskich wybrano Fryderyka Augusta II, co ukazywało utratę suwerenności Rzeczypospolitej.

Konfederacja w Dzikowie

Zawiązana przez zwolenników Leszczyńskiego. W 1735 r. Leszczyński po pokoju Francji z Habsburgami zrzekł się korony. W 1736 r. na sejmie pacyfikacyjnym ci członkowie którzy przeszli wcześniej na stronę Augusta III zostali nagrodzeni

Starania Augusta III o przekształcenie unii z Saksonią w realną

August III starał się przekształcić unię personalną w realną. Mianował Polaków na urzędy w Saksonii, a ministrów wynagradzał królewszczyznami w Rzeczypospolitej. Od 1738 r. pierwszym ministrem był Henryk Brühl.

Sejmy za Augusta III

Na 14 sejmów tylko 1 nie został zerwany. Wszystko za sprawą liberum veto.

Dwa stronnictwa polityczne w czasie panowania Augusta III

1) republikanie, na czele z Potockimi - przeciwstawiali się zmianom ustrojowym, sarmaci. 2) Familia Czartoryskich - opowiadali się za modernizacją instytucji państwowych na wzór brytyjski i holenderski, co chcieli zrobić w porozumieniu z Rosją.

Saksonia w trakcie wojny o sukcesję austriacką i siedmioletniej

W 1745 r. Prusy zajęły Drezno i wymusiły zapłatę miliona talarów. W trakcie wojny siedmioletniej Saksonia została zrujnowana.

Przemiany gospodarcze za panowania Sasów

Dzięki neutralności po zakończeniu III wojny północnej odbudowano gospodarkę.

Początki oświecenia w Rzeczypospolitej

Lata 40. 18. w. przyniosły początek oświecenia - głównie z Gdańska i dworów magnackich.

postulaty traktatu Głos wolny wolność ubezpieczający Stanisława Leszczyńskiego

Stanisław Leszczyński w traktacie postulował silną władzę centralną, zniesienie liberum veto, ograniczenie władzy magnatów, reformę wojska, rozwój edukacji, sprawiedliwy podział podatków oraz wzmocnienie pozycji mieszczan i chłopów.

Elekcja Stanisława (Augusta) Poniatowskiego

Stanisław Poniatowski, który wcześniej przebywał w Petersburgu został poparty przez Czartoryskich oraz Katarzynę II. Czartoryscy, pod osłoną wojsk rosyjskich, zawiązali konfederację generalną i umożliwili elekcje swojego kandydata.

Stanisław August Poniatowski - okres panowania

1764-95

Reformy sejmu konwokacyjnego (1764-66)

Sejm ten jako skonfederowany mógł decydować większością głosów. Ograniczono liberum veto, władzę najwyższych urzędników i zniesiono cła wewnętrzne.

Reformy przeprowadzone przez króla we współpracy z Familią w pierwszych latach panowania

1) lustracja królewszczyzn 2) reforma systemu monetarnego, rozregulowanego biciem przez Prusy fałszywych polskich monet 3) założenie świeckiej Szkoły Rycerskiej 4) częściowa modernizacja armii

Równouprawnienie innowierców za Stanisława Augusta Poniatowskiego

Katarzyna II nalegała w 1766 r. na dopuszczenie innowierców do sprawowania urzędów, co zostało odrzucone. W 1767 r. caryca wysłała dodatkowe wojska, które zawiązywały konfederacje, co zrobili też republikanie. W końcu uchwalono równouprawnienie.

prawa kardynalne potwierdzone na Sejmie 1767/68 (4)

1) wolna elekcja 2) liberum veto 3) nietykalność szlachcica bez decyzji sądu 4) wyłączność szlachty na sprawowanie urzędów i posiadanie własności ziemskiej

Konfederacja barska - zawiązanie

Zawiązana przez konfederatów radomskich i część szlachty, którzy czuli się zdradzeni przez Rosję. Celem była obrona wiary katolickiej i wolności szlacheckiej. Pomogła im Francja.

Konfederacja barska - działania zbrojne

Działania objęły latem 1769 r. większość państwa. Rosja zaangażowana w wojnę z Turcją nie była w stanie się z nimi rozprawić, podczas gdy ci prowadzili działania partyzanckie. Detronizacja króla spowodowała spadek poparcia w Europie oraz szlachty.

I rozbiór Rzeczypospolitej

5 sierpnia 1772 Rosja, Prusy i Austria podpisali w Petersburgu traktat rozbiorowy, co było także równoznaczne z upadkiem konfederacji barskiej. Rzeczpospolita utraciła ok. 30% terytorium i 35% ludności

Traktat rozbiorowy 1773 r.

Stanowił przedłużenie konfederacji, jaką zawiązali współpracujący z Rosją senatorowie i posłowie. Prawa kardynalne otrzymały odtąd gwarancję trzech państw zaborczych.

Sejm rozbiorowy - decyzje poza zatwierdzeniem rozbioru (2)

1) powołanie Komisji Edukacji Narodowej 2) utworzenie Rady Nieustającej (król, 36 senatorów i posłów) dzielącej się na 5 departamentów - uznawana za pierwszy nowożytny rząd Rzeczypospolitej

Decyzje sejmu z 1776 r. (2)

- pozbawienie hetmanów władzy nad wojskiem 2) zakazanie tortur w procesie sądowym i kary śmierci za czary z inicjatywy króla

Rządy królewsko-ambasadorskie 1776-88

Stanisław August Poniatowski nie mógł podjąć żadnej ważnej decyzji bez ambasadora Rosji.

Gospodarka Rzeczypospolitej po I rozbiorze

Rozwój który nastąpił za Augusta III był kontynuowany nawet po wojnie domowej i rozbiorze. Pomyślności sprzyjały koniunktura na zboże, reformy i pokój (od 1772 r.).

Polityka państw zaborczych wobec zajętych obszarów Rzeczypospolitej po I rozbiorze - Zabór pruski

Zabór pruski - reforma administracji i sądownictwa, wprowadzenie j. niemieckiego do urzędów. Szlachta zachowała przywileje stanowe.

Polityka państw zaborczych wobec zajętych obszarów Rzeczypospolitej po I rozbiorze - zabór austriacki

Reformy w duchu absolutyzmu oświeconego, korzyści chłopów - zabroniono m.in. bicia, ograniczono pańszczyznę.

Polityka państw zaborczych wobec zajętych obszarów Rzeczypospolitej po I rozbiorze - zabór rosyjski

Katarzyna II ograniczyła liczebność szlachty. Kto nie potrafił potwierdzić dokumentami pochodzenia szlacheckiego, nie był zaliczany do szlachty. Pogorszyła się sytuacja chłopów. Wymuszono przechodzenie na prawosławie całych wsi.

Założenia reform oświeceniowych

Reformy oświeceniowe w Rzeczypospolitej miały na celu: 1. Wzmocnienie państwa. 2. Unowocześnienie administracji, prawa i wojska. 3. Poprawę edukacji i wychowania obywatelskiego. 4. Ograniczenie wpływu magnaterii i anarchii liberum veto.

Kim był Stanisław Staszic

Stanisław Staszic (1755–1826) był polskim działaczem oświeceniowym, pisarzem, filozofem, duchownym i reformatorem. Wspierał rozwój edukacji, przemysłu i nauki. Autor dzieł takich jak "Uwagi nad życiem Jana Zamoyskiego" i "Przestrogi dla Polski".

Kim był Hugo Kołłątaj

Hugo Kołłątaj (1750–1812) był polskim duchownym, politykiem, filozofem i działaczem oświeceniowym. Współtworzył Konstytucję 3 maja, reformował edukację (KEN) i wspierał rozwój nauki. Autor m.in. "Listów Anonima" i reformator życia społeczno-politycznego.

Kim był Stanisław Konarski

Stanisław Konarski (1700–1773) był polskim duchownym, pisarzem, pedagogiem i reformatorem oświeceniowym. Założył Collegium Nobilium, które kształciło przyszłych elitarnych polityków. Krytykował liberum veto i dążył do wzmocnienia władzy państwowej.

Kasacja Zakonu Jezuitów

Kasacja Zakonu Jezuitów w 1773 roku przez papieża Klemensa XIV wynikała z rosnącej nieufności wobec ich wpływów politycznych i nacisków ze strony państw europejskich. Zakon został rozwiązany, choć część jezuitów kontynuowała działalność.

Najważniejsze reformy KEN (2)

1) Zreformowanie uniwersytetów w Krakowie i Wilnie 2) W szkołach parafialnych, w praktyce nadal podlegających Kościołowi, wprowadzono nowe programy nauczania oraz podręczniki

Styl stanisławowski

Styl stanisławowski to nurt w architekturze i sztuce polskiej, rozwijający się za panowania króla Stanisława Augusta Poniatowskiego (1764–1795). Łączył klasycyzm z elementami rokoka, widoczny m.in. w Łazienkach Królewskich w Warszawie.

Sejm Wielki (Czteroletni) - geneza

Był on skonfederowany, na co zgodziła się Katarzyna II - nie obowiązywała więc zasada liberum veto. Niedługo przed rozpoczęciem obrad Rosja i Austria znalazły się w stanie wojny z Turcją.

Stronnictwa polityczne w czasie Sejmu Wielkiego

Królewskie chciało reform, co jednak nie leżało w interesie carycy. Patrioci na czele z Ignacym Potockim chcieli współpracy z Prusami. Stronnictwo hetmańskie na czele z m.in. Szczęsnym Potockim byli przeciwni reformom.

Kuźnica Kołłątajowska

grupa radykalnych działaczy stronnictwa patriotycznego i publicystów, wspierających piórem reformy Sejmu Wielkiego.

Reformy Sejmu Wielkiego 1788-90 (3)

1) powołanie 100tysiecznej armii (z braku środków 65 tys.) 2) odrzucenie rosyjskich gwarancji ustrojowych 3) reforma podatkowa

Reformy Sejmu Wielkiego 1790-92 (3)

1) zawarcie sojuszu z Prusami w marcu 1790 2) ustawa o sejmikach i miastach królewskich - ograniczyły one nadużycia szlachty 3) Konstytucja 3 maja 1791 r.

Konstytucja 3 maja - postanowienia (8)

1) wspólny rząd, skarb i wojsko razem z Litwą 2) zniesiono wolną elekcję 3) kontrasygnata ministra 4) władza wykonawcza -> Straż Praw 5) zniesiono liberum veto 6) zakaz konfederacji i rokoszów 7) niezależne sądy 8) wolność i tolerancja religijna

Reakcja na Konstytucję 3 maja za granicą

Rosja i Prusy zareagowały wrogo, ponieważ zreformowana i silna Rzeczypospolita była by dla nich w przyszłości zagrożeniem. W 1792 r. zmarł cesarz Leopold II, odnoszący się przychylnie do Rzeczypospolitej. Nowy cesarz nie miał nic przeciwko rozbiorom.

Konfederacja targowicka

W kwietniu 1792 r. stronnictwo hetmańskie zawiązało konfederację i wezwało Katarzynę II do udzielenia pomocy wojskowej. Celem było obalenie ustroju ustanowionego przez konstytucję 3 maja.

Wojna w obronie Konstytucji 3 maja

W maju 1792 r. oddziały rosyjskie wezwane przez targowiczan wkroczyły do Polski. 25 sierpnia Stanisław August oficjalnie przystępuje do konfederacji targowickiej. Czołowi działacze Sejmu Wielkiego udają się na emigrację.

II rozbiór Rzeczypospolitej

Konwencja rozbiorowa została podpisana przez Prusy i Rosję w styczniu 1793 r. W sierpniu sejm zatwierdził rozbiór pod groźbą jego poszerzenia.

Insurekcja kościuszkowska - przyczyny (3)

1) rozbiór 2) niezadowolenie w wyniku działań wojsk rosyjskich 3) bezpośrednia przyczyna - nakaz zmniejszenia wielkopolskiej brygady kawalerii o połowę

Insurekcja kościuszkowska - przebieg

- w marcu 1794 r. Kościuszko przejmuje władzę i ogłasza powstanie, w kwietniu powstańcy opanowują Warszawę i Wilno, w czerwcu Prusy zajmują Kraków, lipiec-wrzesień oblężenie Warszawy, zaoczne skazanie na śmierć przywódców targowickich, 16.11.1794 poddanie

III rozbiór Rzeczypospolitej

Zakończył istnienie Rzeczypospolitej Obojga Narodów. W listopadzie 1795 r. Stanisław August Poniatowski abdykował.